Το δράμα των «αόρατων» παιδιών

Το ανήλικο παιδί συλληφθείσας και ήδη κρατούμενης μητέρας που απασχόλησε τη δημοσιότητα πριν από λίγον καιρό ήταν από τα «τυχερά» για παιδί που βρέθηκε σε αυτές τις συνθήκες, αφού υπήρξε συγγενικό περιβάλλον πρόθυμο και κατάλληλο για τη φροντίδα του.

Όμως, πολλά παιδιά που για διάφορους λόγους στερούνται την επιμέλεια των γονιών τους –και δεν πρόκειται μόνο για παιδιά κρατουμένων– δεν έχουν την ίδια τύχη. 

«Η ευαισθησία και το ενδιαφέρον για τα παιδιά δεν μπορεί να εκδηλώνονται επιλεκτικά και πρόσκαιρα, με αφορμή υποθέσεις ευρείας δημοσιότητας, ανάλογα με τις ιδιότητες των εμπλεκόμενων ενηλίκων. Έτσι, δεν βοηθάμε τα παιδιά να διαχειριστούν τη με τραυματικό και βίαιο τρόπο μεταβολή των όρων ζωής τους.

»Αντίθετα, συμβάλουμε στην πλήρη παραβίαση της ιδιωτικότητάς τους, στο στιγματισμό και την περιθωριοποίησή τους» αναφέρει ανάμεσα σε άλλα η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης του Εγκλήματος και του Κοινωνικού Ελέγχου με αφορμή την υπόθεση του ανηλίκου που κατέστη «βορά στο αδιάκριτο βλέμμα των πάντων».

«Αναρωτήθηκε κανείς από αυτούς που κόπτονταν με αγοραίους όρους για το παιδί αυτό με τι όνομα θα πάει σχολείο στον τόπο που θα ζήσει;» λέει στην Εφ.Συν η πρόεδρός της ΕΕΜΕΚΕ καθηγήτρια εγκληματολογίας Σοφία Βιδάλη.

Όμως επικοινωνήσαμε μαζί της για άλλο λόγο. Επειδή στην ίδια ανακοίνωση, η Εταιρεία θίγει το σύστημα παιδικής προστασίας που δημιουργεί «αόρατα» ακόμη και «αγνοούμενα» παιδιά:

«Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ότι τα παιδιά των κρατουμένων γονέων ανήκουν στην κατηγορία των «αγνοούμενων» ή διαφορετικά «αόρατων» ανηλίκων η τύχη των οποίων, οι όροι διαβίωσής τους και οι τυχόν δυσκολίες τους δεν απασχόλησαν ποτέ κανέναν». 

*Ποια είναι αυτά τα παιδιά; Είναι μερικές δεκάδες ανήλικα, τα οποία στερούνται της γονικής επιμέλειας και ελλείψη προνοιακών δομών –που δεν αποτελεί και την προσήκουσα λύση- η Εισαγγελία Ανηλίκων επιλέγει την προσωρινή φιλοξενία τους σε νοσοκομειακή μονάδα, μέχρι να ολοκληρωθεί η κοινωνική έρευνα για την εύρεση κατάλληλου περιβάλλοντος για την φροντίδα τους. Αν προσφέρεται τέτοιο περιβάλλον…

Το αποτέλεσμα; Η προσωρινή φιλοξενία να σημαίνει στην ουσία ακόμη και πολύμηνη παραμονή στα νοσοκομεία παιδιών μόνων, που δεν είναι άρρωστα, επειδή δεν υπάρχει για αυτά μια οικογένεια. Για να μετατραπούν έτσι σε ακούσια θύματα μιας προβληματικής διαδικασίας που χρήζει επείγουσας ρύθμισης… 

Παιδιά που μπορεί να γλίτωσαν την ανελέητη δημοσιοποίηση του προσωπικού τους δράματος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν το ζουν, για τα οποία δε διαφαίνεται λύση παρά τις προσπάθειες των απογυμνωμένων από προσωπικό -πόσο μάλλον εξειδικευμένο- υπηρεσιών, με τα δικαιώματά τους να φαντάζουν κενό γράμμα.

«Κοινωνικά περιστατικά» όπως είναι γνωστά στη γλώσσα αυτών που παλεύουν να διαχειριστούν το θέμα.

Παιδιά που οι φυσικοί τους γονείς τα παραμελούν ή τα κακοποιούν, που μπορεί να βρεθούν στο δρόμο ή ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και δεν υπάρχει ένα ευρύτερο συγγενικό περιβάλλον να τα αγκαλιάσει αλλά ούτε και η κατάλληλη κρατική δομή, με αποτέλεσμα η εναπόθεση της φροντίδας τους από την εισαγγελία στο νοσοκομείο, ως χώρου πρώτης υποδοχής ώστε να εξεταστούν και να εξακριβωθεί η κατάσταση της υγείας τους, να αποκτά πιο μόνιμο χαρακτήρα.

Παιδιά που ζουν στο νοσοκομείο, χωρίς ένα συνοδό για να τα συντρέξει στις ανάγκες τους, και κανέναν να τα αναζητά που μερικές φορές τοποθετούνται σε οικογένειες χωρίς να υπάρχει ακόμη το κατάλληλο νομικό καθεστώς όπως λένε στην Εφ.Συν λειτουργοί του υπουργείου δικαιοσύνης που ασχολούνται με τα ανήλικα. 

«Και τι να κάνει η εισαγγελία μέχρι να περάσει αυτός ο διαδικαστικός χρόνος της διερεύνησης; Τι να κάνει όταν δεν υπάρχει κατάλληλο οικογενειακό περιβάλλον ή δεν γίνεται να γυρίσουν στο σπίτι τους επειδή για παράδειγμα είναι θύματα σεξουαλικής κακοποίησης αλλά δεν βρίσκεται και δομή να τα φιλοξενήσει; Υπάρχουν περιπτώσεις που μερικά παιδιά καταλήγουν να συγκατοικούν με τον κακοποιητή τους…» μας λέει η ίδια λειτουργός. 

«Δυστυχώς είναι πολύ τραγική η κατάσταση από άποψη επάρκειας δομών και υπηρεσιών και το θεσμικό πλαίσιο είναι πάρα πολύ πίσω…

»Ωστόσο υπάρχει μια εμπειρία δεκαετιών στο εξωτερικό για το πως πρέπει να διαχειρίζεται μια κοινωνία αυτές τις καταστάσεις, ώστε κανένα παιδί που απομακρύνεται από την οικογένειά του, για οποιονδήποτε λόγο, να μην πηγαίνει ούτε στο νοσοκομείο, ούτε σε ίδρυμα αλλά να πηγαίνει σε ανάδοχες οικογένειες.

»Χρειάζεται να ανασυγκροτηθεί ο τομέας της παιδικής προστασίας στη χώρα μας ώστε να πάψουν πια να λιμνάζουν τα παιδιά στα νοσοκομεία επειδή δεν έχουν που να πάνε, και να φτιάξουμε ένα σύγχρονο σύστημα ώστε το παιδί που στερείται την οικογένειά του να πηγαίνει σε μία άλλη» μας λέει ο Γιώργος Νικολαΐδης, ψυχίατρος και διευθυντής ψυχικής υγείας και κοινωνικής πρόνοιας στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού.

Επισημαίνει ότι στην Τουρκία υπάρχουν 15 εξειδικευμένα κέντρα για την εξέταση των ανήλικων θυμάτων  κακοποίησης κι εδώ δεν υπάρχει ούτε ένα και μας δίνει τη χαριστική βολή μέσω ενός παραδείγματος:

«ένα παιδί θύμα σεξουαλικής κακοποίησης από τη στιγμή που θα αποκαλύψει αυτό το γεγονός, θα κληθεί να επαναλάβει την ιστορία του κατά μέσο όρο 14 φορές. Έχω δει και 28 πραγματογνωμοσύνες μέσα σε 10 χρόνια. Πόσες φορές το έχουμε κάνει να μετανιώσει που μίλησε;…» αναρωτιέται…

Δυστυχώς, όλο και αυξάνονται τα περιστατικά

*Για πόσα παιδιά μιλάμε; «Δυστυχώς ο αριθμός τους βαίνει αυξανόμενος» μας λέει ο αναπληρωτής διοικητής του νοσοκομείου Παίδων Αγλαΐα Κυριακού Χρήστος Μάνος. Από 42 παιδιά που μπήκαν με εισαγγελική εντολή στο νοσοκομείο το 2010, την επόμενη χρονιά υπερδιπλασιάστηκαν φτάνοντας τα 96 και τις χρονιές που ακολούθησαν ξεπέρασαν τα 100: ήταν 124 το 2012, 131 το 2013, 133 το
2014, 137 το 2015.

»Σήμερα εκτιμούν ότι φιλοξενούν περίπου 120 παιδιά. Προβλήματα υγείας και ψυχικής υγείας των γονέων –καμία φορά τα προβλήματα υγείας των ίδιων των παιδιών οδηγούν τους γονείς τους να τα αφήσουν εκεί, επαιτεία, παραμέληση, άσχημες συνθήκες διαβίωσης, σωματική και σεξουαλική κακοποίηση, ενδοοικογενειακή βία, εξαρτημένοι γονείς είναι μερικοί από τους συνήθεις λόγους που διατάσσονται οι εισαγγελικές εντολές εισαγωγής τους στο νοσοκομείο.

»Κι αφού περάσουν τις απαραίτητες εξετάσεις (παιδοψυχιατρικές ή για μεταδοτικά νοσήματα, ανάλογα για το λόγο εισαγωγής) η κοινωνική υπηρεσία ερευνά να βρει μια δομή για να φιλοξενηθούν αυτά τα παιδιά.

«Κάτι που δεν είναι πάντα εύκολο με συνέπεια αρκετά παιδιά να μένουν ακόμη και 4-5 μήνες μέχρι να βρεθεί μία λύση φιλοξενίας για αυτά» προσθέτει ο κ.Μάνος… Μένουν μήνες στο νοσοκομείο, χωρίς να είναι άρρωστα γιατί δεν έχουν που να πάνε…

Θέλουν μόνο μια οικογένεια για να τα αγκαλιάσει

*Τι λέει η Πολιτεία; «Υπάρχουν μερικά παιδιά που παραμένουν στα νοσοκομεία για κοινωνικούς λόγους και όχι για ιατρικούς, που τα αφήνουν οι γονείς τους στα νοσοκομεία επειδή αδυνατούν να αναλάβουν την ανατροφή τους, που συνήθως είναι παιδιά με αναπηρίες, αλλά αυτά είναι μεμονωμένες περιπτώσεις. Η πιο συνηθισμένη περίπτωση που τα οδηγεί στα νοσοκομεία είναι να έχει συμβεί κάτι ακραίο στην οικογένεια και αρκετά επώδυνο για το παιδί, κακοποίηση, σεξουαλική παρενόχληση ώστε να φτάσει να απομακρυνθεί το
παιδί.

Ο εισαγγελέας αρχικά απευθύνεται στο νοσοκομείο για τον απαραίτητη ιατρικό έλεγχο από εξειδικευμένη ομάδα, ενδεχομένως και ιατροδικαστή και από κει και πέρα αφού ολοκληρωθεί ο έλεγχος θα πρέπει να περάσει σε μία μορφή φροντίδας που υποκαθιστά την φυσική οικογένεια.

Αυτό επιτάσσουν τα δικαιώματα του παιδιού για το συμφέρον του» λέει στην Εφ.Συν η πρόεδρος στο Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας Αττικής Σοφία Κωνσταντέλλια διευκρινίζοντας ότι πρόκειται για περίπου 100 παιδιά το χρόνο που φτάνουν στις διάφορες δομές με εισαγγελικές εντολές, καθώς έχει καταστεί άκαρπη η κοινωνική διερεύνηση… 

Τα «αζήτητα» παιδιά, είναι αυτά που δεν μπορούν να επιστρέψουν στο συγγενικό περιβάλλον και το δύσκολο είναι να βρεθεί ένα νέο.

«Εκεί έχουμε ένα πολύ μεγάλο κενό διότι για πολλά χρόνια η μόνη διαθέσιμη προοπτική ήταν το ίδρυμα, είτε κρατικό είτε ιδιωτικής πρωτοβουλίας» αναγνωρίζει το πρόβλημα η κ.Κωνσταντέλλια και συνεχίζει:

«Που σήμαινε ότι έπρεπε να βρεθεί κενή θέση σε ίδρυμα και συγχρόνως οι βασικές λύσεις όπως είναι η αναδοχή, όλο και απομακρύνονταν από το πεδίο διερεύνησης. Έτσι καταλήγουν να περνούν τον καιρό τους περιμένοντας στο νοσοκομείο μέχρι να μπουν στα ιδρύματα κι ας είναι υγιή και μιλάμε για περίπου 80 παιδιά μόνο στην Αττική.

»Γι’αυτά τα παιδιά η λύση είναι η αναδοχή γιατί και η παραμονή στο νοσοκομείο για κοινωνικούς λόγους αποτελεί κακοποίηση από τους θεσμούς, αφού είναι εκτεθειμένο, χωρίς κανέναν δίπλα του, να το υποστηρίξει και να του λύσει τις απορίες τι συνέβη και χάθηκαν όλα».

Έχοντας πλήρη επίγνωση της κατάστασης και των αναγκών των παιδιών η πρόεδρος μας μιλά όχι απλώς για το τι πρέπει να γίνει αλλά για τις πρωτοβουλίες που έχουν αναληφθεί προς την εφαρμογή των ενδεδειγμένων λύσεων.

«Οι νέες μορφές φροντίδας παιδιών που σχεδιάζονται είναι προσανατολισμένες στη δημιουργία μικρών μονάδων οικογενειακού τύπου ενώ ξεκινά η πιλοτική λειτουργία αρχικά ενός μικρού κέντρου βραχείας παραμονής στο αναρρωτήριο Πεντέλης, με ειδικούς στην αντιμετώπιση παιδικών τραυμάτων για παιδιά που είτε έχουν κακοποιηθεί είτε αντιμετωπίζουν οξύτατες κρίσεις στο περιβάλλον τους, ώστε να λάβουν εξειδικευμένη φροντίδα ή θεραπεία αν χρειαστεί, μέχρι να ολοκληρωθεί το στάδιο διερεύνησης και να βρεθεί η λύση που είναι για το συμφέρον του παιδιού». 

Το θέμα της αναδοχής για αυτά τα παιδιά, εντάσσεται στο σχετικό νομοσχέδιο που βρίσκεται στη διαβούλευση ενώ συμπληρώνεται το θεσμικό πλαίσιο για τη φροντίδα των παιδιών.

Όπως είχε γράψει η Εφ.Συν (Μια «αγκαλιά» μπορεί να αντικαταστήσει ένα απρόσωπο ίδρυμα, 28/12/16) έχουν ανοίξει οι διαδικασίες αναδοχής.

«Και η εικόνα βελτιώνεται από μήνα σε μήνα αφού προσπαθούμε να βρούμε λύσεις ώστε ακόμη και τα παιδιά με αναπηρίες να μην παραμένουν στα νοσοκομεία, να μην υπάρχουν αγνοούμενα παιδιά, ούτε καν νεογνά στα μαιευτήρια επειδή δεν μπορούν να τα πάρουν οι γονείς τους» μας λέει. 

Στα ιδρύματα παιδικής προστασίας της Αττικής καταλήγουν και όλα τα παιδιά από τα υπόλοιπα νοσοκομεία της Ελλάδας καθώς στην υπόλοιπη χώρα «δεν υπάρχουν κέντρα κυρίως όμως δεν υπάρχουν ανάδοχες οικογένειες.

Το πρώτο που ψάχνουμε είναι πάντως οικογένεια, ένα συγγενικό ή άλλο οικογενειακό περιβάλλον προεγκριμένο που θα ξέρουμε ότι μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες του συγκεκριμένου παιδιού και είναι σε ετοιμότητα για να το υποδεχτεί».

Αν κάτι πάντως εμπνέει αισιοδοξία είναι ότι ήδη εφαρμόζεται αυτή η προτεραιότητα με τις αιτήσεις που απευθύνονται στο πρόγραμμα «πρώτη αγκαλιά»:

«Με αυτό ετοιμάζουμε οικογένειες ώστε όταν έρχεται το αίτημα για εισαγωγή παιδιού στο ίδρυμα να μπορούμε να το τοποθετούμε στην ανάδοχη οικογένεια και όχι στο ίδρυμα. Η ανάδοχη οικογένεια πλαισιώνεται από ειδικούς και παρέχεται υλική υποστήριξη ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες του παιδιού. 

»Με την πρώτη αγκαλιά έχουμε ήδη κάνει το πρώτο βήμα για να αποφευχθεί η ιδρυματική ζωή ενώ έχουν μπει οι βάσεις ώστε να εδραιωθεί η αντίληψη για την αναδοχή που υπαγορεύεται από τα δικαιώματα του παιδιού και την αλληλέγγυα κοινωνική στάση…

»Στόχος μας δεν είναι μόνο να αναπτύξουμε την αναδοχή ώστε να μην μπαίνει κανένα παιδί σε ίδρυμα αλλά σταδιακά να βγαίνουν μέσω της αναδοχής και όσα είναι μέσα…».

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου, μέσω της πρώτης αγκαλιάς, ήδη εφτά παιδιά βρήκαν ανάδοχη οικογένεια και δεν μπήκαν καθόλου σε ίδρυμα, ενώ η πρωτοβουλία βρίσκει θερμή υποδοχή και μάλιστα από νέους:

«Ο κόσμος είναι πιο ώριμος από μας, υπάρχει αυτή η διάθεση αλληλεγγύης που δεν ξέρουν τι να την κάνουν οι άνθρωποι» μας λέει η κ.Κωνσταντέλλια.

Το έργο τους έχει μακρύ δρόμο, καθώς δεν υπάρχουν μόνο τα παιδιά των κρατικών ιδρυμάτων. Για παράδειγμα, περισσότερα από 370 παιδιά σε 14 σπίτια φιλοξενεί το Χαμόγελο του Παιδιού, παιδιά που βρίσκονται εκεί κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας, όπως λένε στην Εφ.Συν.

Το Χαμόγελο συνδράμει τις αρχές όταν χρειάζεται να απομακρυνθεί ένα παιδί μετά από μια καταγγελία και να μεταφερθεί από το αστυνομικό τμήμα για παράδειγμα με εισαγγελική εντολή σε προστατευόμενο προσωρινό χώρο φιλοξενίας, που δεν είναι άλλος από το νοσοκομείο.

Σύμφωνα με την κοινωνική λειτουργό Αθανασία Κακαρούμπα και υπεύθυνη της εθνικής γραμμής για τα Παιδιά SOS 1056, μόνο το πρώτο δεκάμηνο πέρσι, από τον Ιανουάριο έως και τον Οκτώβριο του 2016 το Χαμόγελο εκλήθη 86 φορές προκειμένου να βοηθήσει στη μεταφορά συνολικά 136 παιδιών, καθώς μερικά παιδιά ήταν με τα αδελφάκια τους.

«Τα παιδιά αυτά δεν έχουν κοινά χαρακτηριστικά. Η παραμέληση και η κακοποίηση είναι συνήθως ο λόγος που απομακρύνονται από τις οικογένειές τους… Άλλη μία κατηγορία είναι τα ανήλικα που βρίσκονται στο δρόμο και είναι επαίτες…» συμπληρώνει η κοινωνική λειτουργός.

---------------------------------------------

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών 

---------------------------------------------