Στην εορτολογική ανακύκλωση κάθε χρόνου εορτάζουμε και το άνοιγμα του Τριωδίου. Συνάμα με το άνοιγμα του Τριωδίου τίθεται και το αίνιγμα: τι είναι Τριώδιο;
Το εορταστικό χρώμα των ημερών που παραπέμπει σε μεταμφιέσεις, καρναβάλια καιμπαλνταφάδες οδηγεί το νου και την έρευνα να ψάξουν κάπου στις ρίζες των μεταμφιέσεων, στις παραδόσεις των καρναβαλιστών.
Παρόλο που το Τριώδιο δεν έχει σχέση και δεν έχει να κάνει με τις μεταμφιέσεις, ένα είναι γεγονός, ότι ανήκει στον χώρο που ψάχνει πίσω απ' το προσωπείο, στο χώρο που αναζητά το ανθρώπινο πρόσωπο και αυτός ο χώρος είναι η Εκκλησία.
Μέσα στην Εκκλησία και στη Λατρεία της πραγματοποιείται η συνάντηση Θεού και ανθρώπου. Σ' αυτή τη συνάντηση τα προσωπεία, οι μάσκες πέφτουν. Τα πρόσωπα Θεού και ανθρώπων γίνονται κοινωνία.
Η παρουσία του Θεού καθιστά αυτήν την κοινωνία Θεία Κοινωνία. Ίσως τα παιδιά να έχουν κατανοήσει καλύτερα το νόημα της αναζήτησης της παρουσίας του Θεού στέλνοντας κάθε Καθαρά Δευτέρα χαρταετούς στον ουρανό, μια κίνηση που υπενθυμίζει σ' εμάς τους μεγαλύτερους ότι ο όρος με τον οποίον προσδιοριζόμαστε, δηλαδή άνθρωπος σημαίνει άνω θρώσκω, άνω (θ)ορώ, σκοπεύω και στοχεύω στον ουρανό. Να συναντηθώ και να ζήσω με το Θεό. Όταν λοιπόν τελειώσουν οι μεταμφιέσεις, όταν πέφτουν τα προσωπεία έρχεται η Καθαρά Δευτέρα για να μας δείξουν τα παιδιά με το πέταγμα του χαρταετού, το πέταγμα του ανθρώπου στον αναστάντα Χριστό, στη νίκη κατά του θανάτου, στην αιώνιο ζωή.
Αλλά τελικά τι είναι Τριώδιο; Τι θα πει και τι εννοούμε όταν λέμε ότι ανοίγει το Τριώδιο; Φυσικά σε καμία περίπτωση δεν είναι σεντούκι με μάσκες που το ανοίγουμε για να μεταμφιεσθούμε. Για να λύσουμε επιτέλους το αίνιγμα τι είναι Τριώδιο και γιατί ανοίγει θα ξεκινήσουμε απ' τα εύκολα.
Ξετυλίγοντας το κουβάρι για τη λύση του αινίγματος θα πούμε ότι ο όρος, η λέξη Τριώδιο είναι καταρχάς μουσικός όρος. Μη βιαστείτε να βγάλετε συμπέρασμα ότι πρόκειται για τα τραγούδια των μεταμφιέσεων γιατί θα απογοητευτείτε. Όταν όμως μάθετε τι θα πει Τριώδιο θα γοητευτείτε.
Τριώδιο σημαίνει τρεις ωδές. Αλλά ποιες ωδές; Τις ωδές των εκκλησιαστικών ποιημάτων. Δύο είναι τα κύρια είδη των εκκλησιαστικών ποιημάτων, των ύμνων. Το πρώτο είναι το Κοντάκιο που ανθεί από τον Ε' έως τον Ζ' μ.Χ. αιώνα με κύριο εκπρόσωπο τον Ρωμανό των Μελωδό. Το ποιο γνωστό σε όλους μας κοντάκιο είναι ο Ακάθιστος Ύμνος. Το δεύτερο είδος εκκλησιαστικού ύμνου είναι ο Κανόνας.
Οι Κανόνες, αυτό το ποιητικό είδος της υμνογραφίας της Εκκλησίας εμφανίζονται και επεκτείνονται από τον Η' έως τον ΙΑ' μ.Χ. αιώνα. Κύριοι εκπρόσωποι αυτού του είδους είναι ο Ανδρέας Κρήτης, ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο Κοσμάς Μελωδός, ο Μαϊούμα, οι Στουδίτες Θεόδωρος και Ιωσήφ, η Κασσιανή κ.α.
Ο Κανόνας είναι ένα σύστημα τροπαρίων που αποτελείται από εννέα ενότητες, τις ωδές. Τα θέματα αυτών των εννέα ενοτήτων έχουν ληφθεί απ' την Αγία Γραφή. Τα τροπάρια κάθε ωδής διακρίνονται σε τρια μέρη. Πρώτο ο Ειρμός που είναι το πρώτο τροπάριο της ωδής και μουσικό πρότυπο για τα υπόλοιπα της ίδιας ωδής.
Η ονομασία του Κανόνος οφείλεται στο ότι ο ειρμός είναι κανόνας και πρότυπο για τα τροπάρια. Δεύτερον τα τροπάρια της ωδής τα οποία συνήθως είναι τέσσερα χωρίς αυτό να δεσμεύει τον αριθμό των τροπαρίων και ψάλλονται όπως ο ειρμός Τρίτο μέρος είναι η επανάληψη του ειρμού στο τέλος της ωδής και ονομάζεται Καταβασία. Αυτήν την έψαλλαν οι δύο χοροί στο μέσον του ναού αφού κατέβαιαν (εξ ου και Καταβασία) απ' τα στασίδια τους. Αυτό το ποιητικό είδος των Κανόνων διαδόθηκε ευρύτατα στην Εκκλησία και είναι σήμερα το κατ' εξοχήν ποίημα της ακολουθίας του Ορθρου.
Οι Κανόνες εμφανίζονται να έχουν εννέα ωδές χωρίς όμως αυτό να είναι απόλυτο. Σήμερα οι περισσότεροι κανόνες εμφανίζονται με οκτώ ωδές. Απουσιάζει η δεύτερη που είναι πένθιμη - λυπητερή. Υπάρχουν όμως και κανόνες που έχουν λιγότερες ωδές, τέσσερις ή τρεις. Αυτοί με τις λιγότερες ωδές ευνοήθηκαν ιδιαίτερα την περιόδο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής λόγω του κατανυκτικού και πενθίμου των ημερών και για να μην μείνουν σκορπισμένοι, εντάχθηκαν σε μία συλλογή, σε ένα βιβλίο. Όμως μετά απ' όσα είπαμε φτάνουμε στο σημείο να απαντήσουμε στο αίνιγμα του Τριωδίου. Το βιβλίο που περιέχει τους Κανόνες με τις τρεις ωδές ονομάζεται Τριώδιο! Είναι απλό να ξέρουμε ότι το Τριώδιο είναι ένα βιβλίο που τα ποιήματά του αποτελούνται από τρεις ωδές.
Αυτό το βιβλίο, το Τριώδιο, δεν είναι στο αναλόγιο όλο το χρόνο. Βρίσκεται συγκεκριμένη εποχή. Χρησιμοποιείται απ' την Κυριακή που διαβάζουμε στις Εκκλησίες την παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου έως το Μέγα Σάββατο το πρωί. Το διαβάζουμε δηλαδή τις τρεις εβδομάδες πριν την Μεγάλη Τεσσαρακοστή, τελευταία των οποίων είναι η Τυρινή, σε όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και την Μεγάλη Εβδομάδα.
Το τυπικό της Εκκλησίας γράφει ότι στους Ιερούς Ναούς το Σάββατο το βράδυ στον εσπερινό του Τελώνου και Φαρισαίου, ευτρεπίζεται τραπεζάκι κάτω απ' την εικόνα του Χριστού και επάνω τοποθετείται το βιβλίο Τριώδιο. Μόλις αρχίσει ο εσπερινός, πηγαίνει ο ψάλτης και λαμβάνει ευχή απ' τον Επίσκοπο ή τον Ιερέα για να παραλάβει το Τριώδιο. Στέκεται μπροστά στο τραπεζάκι με το Τριώδιο κάνει τρεις μετάνοιες, προσκυνά την εικόνα του Χριστού και το Τριώδιο και αφού με ευλάβεια το παραλάβει, το αποθέτει επάνω στο αναλόγιο, το ανοίγει και αρχίζει από εκεί να ψάλλει. Να λοιπόν τι σημαίνει ότι ανοίγει το Τριώδιο. Ανοίγει το βιβλίο Τριώδιο επάνω στο αναλόγιο. Όλη τη χρονική περίοδο που διαβάζουμε απ' το Τριώδιο ονομάζεται περίοδος Τριωδίου.
Το Τριώδιο περιέχει υπέροχους ύμνους με υψηλό ποιητικό και γλωσσικό ύφος και βαθιά θεολογία. Αναφέρεται κυρίως στη μετάνοια και στη συγχώρηση και προετοιμάζει τους πιστούς για το Πάθος και την Ανάσταση του Χριστού. Διακρίνεται για την έντονη αναφορά του στην Αγία Γραφή.
Αυτό είναι το Τριώδιο! Δεν κρύβει το ανθρώπινο πρόσωπο όπως οι μάσκες, αλλά το αποκαλύπτει και το φωτίζει. Δεν παραμορφώνει αλλά μεταμορφώνει. Σκοπός του είναι να οδηγήσει τους ανθρώπους απ' την φθορά στην αφθαρσία, απ' τον θάνατο στη ζωή στην ούσα Ζωή, στην Ανάσταση του Χριστού.
Καλό Τριώδιο!
-------------------------------------------------
Πηγή: ΠΑΤΡΙΣ-Του π. Νεκτάριου Μαρκάκη
-------------------------------------------------
