1- Αλήθεια, τί έγινε στα Αντικύθηρα, τότε, με το πασίγνωστο ναυάγιο του αρχαίου πλοίου, κάπου στις αρχές του 1ου αιώνα π.Χ.; Οσο όμως ενδιαφέρον κι αν είναι αυτό το ερώτημα, δέν θα μπορούσα να το σχολιάσω χωρίς ν' αρχίσω με το ερώτημα «και τί γίνεται σήμερα στα Αντικύθηρα». Διοτι δέν μπορείς να περνάς πάνω απο ενα τοπωνύμιο σαν αδιάφορος περιηγητής του 19ου αιώνα: Τα ακριτικά Αντικύθηρα εν προκειμένω (με τους 30 κατοίκους το χειμώνα και τους 150 το καλοκαίρι), στερούνται της ημερήσιας συγκοινωνίας με τα Κύθηρα (την οποία ωστόσο προβλέπει ο καλλικράτειος Νόμος) - στερούνται δε και της ηρωικής αγροτικής ιατρού, η οποία δέν είναι γνωστόν πότε θα επιστρέψει…
2- Και το ναυάγιο; Ετσι κι αλλιώς η περιοχή πρέπει να είναι, φεύ, γεμάτη με αρχαία ναυάγια, αφού επι αιώνες απο κεί περνούσαν όλα τα πλοία που έρχονταν απ' την Ανατολή. Το πλοίο όμως στο οποίο αναφερόμαστε, ναυάγησε (το 70 π.Χ. πιθανώς) πολύ κοντά στη στεριά - κι ένα μέρος απ' το πολύτιμο φορτίο-του εκτίθεται τώρα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, για πρώτη φορά ολόκληρο και εντος ενιαίου πλαισίου. Χρωστάμε ευγνωμοσύνη στους λειτουργούς του Μουσείου και τους εξωτερικούς συνεργάτες-τους για το στήσιμο αυτής της μοναδικής Εκθεσης. Παρακαλώ να μου επιτραπεί να 'πώ «σπεύστε να λάβετε μάθημα ήδιστον: Ιστορίας, Αισθητικής και Τεχνολογίας.
3- Οταν θα είστε χορτασμένοι απ' την δραματική διήγηση της ανέλκυσης των θησαυρών κι απ' την προκλητική ευμορφίαν των αγαλμάτων που εκτίθενται στις δύο πρώτες αίθουσες, ετοιμασθείτε για αλλαγή κλίματος: η Τρίτη αίθουσα είναι αποκλειστικά αφιερωμένη στον εκπληκτικό αρχαίο Αναλογικό Υπολογιστή της κίνησης των ουρανίων σωμάτων, τον πολύ γνωστόν «Μηχανισμό των Αντικυθήρων».
Οπως είναι γνωστό, απ' το ναυάγιο ανασύρθηκαν και κατι μικρά σκουριασμένα μπρούτζινα κομμάτια, με παράξενα σχήματα που παρέπεμπαν σε δίσκους και οδοντωτούς τροχούς, καθώς και σε χαράγματα γραμμάτων απάνω τους. Μυστήριο. Ηδη όμως απ' το 1903, έλληνες επιστήμονες χαρακτήρισαν τα κομμάτια αυτά ως ανήκοντα σε ένα επιστημονικό αστρονομικό όργανο. Μέσα σ' έναν αιώνα, οι μελέτες ερευνητών απ' όλον τον Κόσμο οδήγησαν στη σημερινή ομοφωνία για το λεπτομερές περιεχόμενο και τους σκοπούς αυτού του μηχανικού γενικού Ημερολογίου και Προσομοιωτήρα των κινήσεων και των εκλείψεων του Ηλίου και της Σελήνης. Στην Εκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου θα αντικρύσετε (με συγκίνηση υποθέτω) τα θραύσματα αυτού του πρωτότυπου οργάνου που κατασκευάσθηκε πριν από 2.200 χρόνια. Θα παρακολουθήσετε την ιστορία των ερευνών για την κατανόησή του, και θα ιδείτε σύγχρονα ομοιώματα («μοντέλα» που λέμε και στο χωριό μου) του Μηχανισμού που αναπαράγουν όλες τις λειτουργίες του. Το σημαντικότερο όμως: θα ιδείτε τρισδιάστατες κινηματογραφικές αναπαραστάσεις της λειτουργίας όλων των γραναζιών που περιέχονται σήμερα σκουριασμένα και κολλημένα μέσα στις μάζες των σωζομένων θραυσμάτων. Τολμώ να 'πώ οτι θα μάθετε την λειτουργία του πλανητικού-μας συστήματος - χάρις στην τεχνολογία των Αρχαίων Ελλήνων.
4- Η έκπληξη που προκλήθηκε διεθνώς με την ανακάλυψη αυτού του αρχαιολογικού ευρήματος δέν αφορούσε τις αστρονομικές γνώσεις των Αρχαίων Ελλήνων. Η Ιστορία της Επιστήμης εγνώριζε άριστα οτι απ' το 300 π.Χ. η ελληνική Αστρονομία κατείχε φυσικές και μαθηματικές γνώσεις επαρκέστερες αυτών που ενσωματώνονται στον Μηχανισμό. Πόθεν λοιπόν η έκπληξη; Απάντηση: η έκπληξη ήταν αποτέλεσμα της υποτίμησης της αρχαιοελληνικής Τεχνολογίας. Μιας υποτίμησης ανιστορικής. Ωστόσο, στον Κατάλογο της Εκθεσης είχα την ευκαιρία να αναφερθώ σ' όλους ανεξαιρέτως τους τεχνολογικούς κλάδους που υπεισέρχονται στον Μηχανισμό, και (όπως νομίζω) να αποδείξω οτι όλοι ήσαν επαρκώς ώριμοι απ' τα μέσα του 3ου π.Χ. αιώνα προκειμένου να είναι εφικτή η σύλληψη, ο σχεδιασμός και η κατασκευή αυτού του οργάνου.
5- Επιτρέψτε μου να παραθέσω εδώ μερικά πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία απ' την πορεία των ερευνών επι του Μηχανισμού.
Το πρώτο είναι να μπορέσει κανεις μέσα στην σκουριασμένη αυτή μάζα να διακρίνει έναν έναν τους οδοντωτούς τροχούς και το ακριβές πλήθος των δοντιών τους. Και το δεύτερο, να μπορέσει (ώ του θράσους) να διαβάσει τα εκατοντάδες γράμματα (ύψους ενός με δύο χιλιοστών μόνο) που ήσαν χαραγμένα στις διάφορες εσωτερικές επιφάνειες του Μηχανισμού. Αμφότεροι αυτοί οι στόχοι έχουν σε πολύ μεγάλον βαθμό επιτευχθεί σήμερα, χάρις ενπολλοίς και στην ελληνοβρετανική ομάδα έρευνας (απ' το 2005 μέχρι σήμερα).
Ιδού οι «τεχνικές αναπαράστασης» των θραυσμάτων του Μηχανισμού, ανα δεκαετίες.
1930: φωτογράφιση με πλάγιον φωτισμό, 1970: γραμμογραφία και Χ-γραφία (Δημόκριτος), 1980: στερεοφωτογράφιση, στερεοακτινογράφηση, γραμμική αξονική τομογραφία, τρισδιάστατη ακτινογράφηση. Χάρις σ' αυτήν την τεχνολογική λαμπαδηδρομία, οι επιστήμονες «είδαν» καθαρά το εσωτερικό της σκουριασμένης μάζας. Σ' όλα τούτα, το απόλυτο εργαλείο ήταν η τομογραφία - κατ' αποστάσεις δεκάτου του χιλιοστού περίπου. Σε μια τομή διαβάζεται λ.χ. το γράμμα Λ. Στην αμέσως επόμενη τομή όμως, το Λ γίνεται Ν - διότι όλα τα κτυπήματα του χαράκτη των κειμένων δεν ήσαν ισοβαθή !
Παράλληλη προς την εξέλιξη αυτών των τεχνικών, ήταν και η αύξηση του πλήθους των χαρακτήρων που διαβάζονταν, απ' το 1903 έως το 2010:
Το 1903 διαβάσθηκαν 203 γράμματα. Κατά τη δεκαετία του 1930, αυξήθηκαν σε 350. Στα 1974, έγιναν 793. Ενώ σήμερα, περίπου 2.500 γράμματα έχουν αναγνωσθεί συνολικώς.
Σταματώ εδώ με τις φιλολογικές-ιστορικές πλευρές του ζητήματος, για τις οποίες άλλωστε η Ελληνική Ανθρωπιστική Εταιρεία οργανώνει ειδικήν Ημερίδα, στις 17 Οκτωβρίου.
Επιτρέψτε μου μόνον, τελειώνοντας, να ξαναθυμίσω ευσεβάστως προς τους Αρμοδίους την πολλαπλή ανάγκη να διδάσκονται οι ελληνόπαιδες τη δοξασμένη αρχαιοελληνική Τεχνολογία, ως πλευρά ουσιωδέστατη ενός λογοκριμένου Πολιτισμού.
------------------------------------------------------------------------------------------
