Μελισσοτροφές: Αλαλούμ και προστασία του μελισσοκόμου

Οι μέλισσες διαφέρουν από τα άλλα παραγωγικά ζώα στ’ ότι δεν τους δίνουμε αλλά τους παίρνουμε την τροφή τους. Ουσιαστικά, ο μελισσοκόμος λαμβάνει το περίσσευμα των μελισσών μιας και οι τελευταίες από ένστικτο συλλέγουν περισσότερη τροφή απ ‘ότι χρειάζονται. Υπάρχουν όμως περίοδοι που το μελίσσι αδυνατεί να καλύψει τις ίδιες τις ανάγκες του χωρίς βεβαίως να ευθύνεται το ίδιο.

Η υπερβολική αύξηση του αριθμού των μελισσιών σε μια περιοχή, η περιορισμένη νεκταροέκριση λόγω των ξηροθερμικών συνθηκών, οι κακοί μελισσοκομικοί χειρισμοί, η τάση των μελισσοκόμων να αυξάνουν συνεχώς τα μελίσσια τους με χωρισμούς, οι ασθένειες και η απουσία θεραπευτικών μέσων, οι φυτοπροστατευτικές ουσίες που θερίζουν τις συλλέκτριες στους αγρούς και οι αλλαγές στις κλιματικές και καλλιεργητικές συνθήκες ,επιδρούν αρνητικά στη διαθέσιμη τροφή και οι μέλισσες όχι μόνο δεν περισσεύσουν τροφές αλλά αδυνατούν να συλλέξουν την ποσότητα της τροφής που απαιτείται για την ανάπτυξη και το ξεχειμώνιασμα τους.

Στις περιπτώσεις αυτές ο μελισσοκόμος θα πρέπει να βοηθήσει τις μέλισσες συμπληρώνοντας τις τροφές τους. Η συνταγή είναι απλή. Όταν το μελίσσι κινδυνεύει από λιμοκτονία διαλύεται κοινή ζάχαρη σε νερό σε αναλογία 1:1 ή 2:1 ανάλογα με την εποχή και τροφοδοτείται το μελίσσι. 

Όταν το μελίσσι δεν κινδυνεύει από λιμοκτονία αλλά χρειάζεται διέγερση λόγω περιορισμού της νεκταροέκρισης η οποία συνεπάγει τη διακοπή της ωοτοκίας προσφέρεται ζαχαροζύμαρο ή ζυμάρι το οποίο φτιάχνεται εύκολα με ζάχαρη άχνη και μέλι σε αναλογία 3:1. Το ζυμάρι θα δοθεί επίσης σε περιόδους με χαμηλές θερμοκρασίες όταν δεν μπορεί να δοθεί σιρόπι. 

Ενώ οι απλές αυτές και αποτελεσματικές συνταγές ίσχυαν επί χρόνια και οι μελισσοκόμοι με επιτυχία αντιμετώπισαν τις ανάγκες των μελισσιών τους, ξαφνικά εμφανίστηκαν στην αγορά έτοιμες μελισσοτροφές. Οι τροφές αυτές σαφώς διευκολύνουν τον μελισσοκόμο και τον βοηθούν στο έργο του. Λόγω όμως του έντονου ανταγωνισμού της αγοράς και της προσπάθειας προώθησης τους, η διαφήμισή ξεπέρασε κάθε λογικά όρια. 

Έτσι, ακούστηκαν οι τροφές που διεγείρουν την εκτροφή του γόνου, που αυξάνουν τις αποδώσεις , που αντιμετωπίζουν τις ασθένειες και συμβάλουν στη υγεία των μελισσών, που έχουν ιμβερτοποιημένα ζάχαρα άμεσα αφομοιώσιμα από τις μέλισσες, τροφές που δεν ανιχνεύονται στο μέλι, τροφές που βελτιώνουν το μέλι και άλλα πολλά. Παράλληλα η ζάχαρη κατηγορήθηκε ότι στειρώνει τις βασίλισσες, χαλά την προβοσκίδα των μελισσών, μειώνει τη ζωή τους και κάνει τις μέλισσες περισσότερο ευαίσθητες στις ασθένειες. 

Όλα αυτά πέραν από το μπέρδεμα που προκάλεσαν στους μελισσοκόμους και τον αποπροσανατολισμό, τους ξύπνησε το ένστικτο του ερευνητή και της πατέντας.  

Χωρίς να γνωρίζουν καν τι είναι ιμβερτοποίηση και εάν ωφελεί ή βλάπτει τις μέλισσες προχωρούν σε δικιές τους «πατέντες» φτιάχνουν τη δικιά τους τροφή ρίχνουν μέσα στο σιρόπι και στο ζαχαροζύμαρο ξύδι, λεμόνι, κιτρικό, για να το κάνουν, λένε περισσότερο αφομοιώσιμο για τις μέλισσες. 

Κάποιοι για να ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα της τροφής στην υγιεινή των μελισσών ενσωματώνουν στο ζυμάρι θυμόλη, αντιβιοτικά ακόμα και φάρμακα εναντίον της βαρρόα. 

Το χειρότερο, δεν περιορίζονται στα δικά τους μελίσσια αλλά ανακοινώνουν μέσα από το διαδίκτυο την πατέντα τους χωρίς καν οι ίδιοι να είναι σε θέση να την δοκιμάσουν και να γνωρίζουν πόσο ασφαλή είναι για τις μέλισσες. 

Ο καθένας έχει το δικαίωμα να πραγματεύεται να εφευρίσκει και να παρουσιάζει τις σκέψεις και τα ευρήματά του. Όμως οι μελισσοκόμοι, ιδιαίτερα οι νέοι θα πρέπει να είναι προσεκτικοί και να περνάνε μέσα από τα φίλτρα της γνώσης και της λογικής τις όποιες συνταγές τους παρουσιάζονται. 

---

Τι γίνεται όμως με τις μελισσοτροφές εμπορίου; Μπορεί οποιοσδήποτε αποκτήσει μια σύγχρονη συσκευή παρασκευής μελισσοτροφής όπως είναι η βανιλομηχανή ή ένα καλό ζυμωτήρα να μαγειρεύει, να συσκευάζει και να πουλήσει ελεύθερα στην αγορά; Μπορεί να γράφει ότι θέλει για την σύνθεσή της και να την διαφημίζει για ιδιότητες που δεν έχει ή τουλάχιστο που ποτέ δεν εξέτασε; Μπορούν ανεξέλεγκτα οι μελισσοτροφές να διατίθενται στο εμπόριο και πόσο ακίνδυνες είναι για τις μέλισσες; 

Σε πρόσφατη έρευνα του εργαστηρίου Μελισσοκομίας (Γκόρας και συνερ. 2013) βρέθηκε ότι 7 από τις 18 μελισσοτροφές εμπορίου είχαν HMFπάνω από τα όρια εκείνα που θεωρούνται ασφαλή για τις μέλισσες. Πώς θα προστατευτεί ο μελισσοκόμος από μια πολυδιαφημιζόμενη τροφή η οποία πιθανό να έχει τοξικές για τις μέλισσες ουσίες, να προέρχεται από γενετικά τροποποιημένα υλικά ή να κρύβει αντιβιοτικά ή άλλα χημικά φάρμακα; 

Στα ερωτήματα αυτά η απάντηση είναι ότι οι μελισσοτροφές δεν μπορεί να παραμείνουν ανεξέλεγκτες. Υπάρχουν κανονισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης με κυριότερο τον Καν.767/2009 ο οποίος διέπει τη διάθεση στην αγορά και τη χρήση τους. 

Ο κανονισμός αυτός ισχύει για οιονδήποτε ζώο διατρέφεται, εκτρέφεται ή διατηρείται με σκοπό την παραγωγή τροφίμων για ανθρώπινη κατανάλωση και άρα αφορά και τις μέλισσες και τις παρεχόμενες μελισσοτροφές εμπορίου. Στο άρθρο αυτό καταγράφονται οι βασικές διατάξεις του κανονισμού με την ελπίδα οι αρμόδιες αρχές στηριζόμενες στην νομοθεσία να βάλουν κάποια τάξη στην γενική αναρχία που επικρατεί σήμερα στην εμπορία των μελισσοτροφών. 

Ο Καν.767/2009 είναι οριζόντιος γιατί αφορά όλα τα παραγωγικά ζώα.
 

Για να γίνουν περισσότερο κατανοητές οι διατάξεις του στην παρουσίαση των άρθρων που ακολουθεί ο όρος «ζωοτροφή» αντικαταστάθηκε με το όρο «μελισσοτροφή» και τα «παραγωγικά ζώα» με τις «μέλισσες». 

Βασικά στοιχεία του Καν. 767/2009  

• Οι μελισσοτροφές διατίθενται στην αγορά και χρησιμοποιούνται μόνο εάν είναι ασφαλείς και δεν έχουν άμεσες δυσμενείς επιπτώσεις στην ευεξία των μελισσών (άρθρο 4)
• Ο παρασκευαστής μελισσοτροφής παρέχει στις αρμόδιες αρχές κάθε πληροφορία σχετική με τη σύνθεση ή τις προβαλλόμενες ιδιότητες της μελισσοτροφής που διαθέτει στην αγορά. Οι πληροφορίες αυτές θα πρέπει να επαληθεύουν την ακρίβεια των στοιχείων που αναγράφονται στην επισήμανση, περιλαμβανομένων των ακριβών ποσοστών κατά βάρος πρώτων υλών που χρησιμοποιήθηκαν για την παρασκευή της (άρθρο 5):  Η επισήμανση και η παρουσίαση των μελισσοτροφών δεν πρέπει να παραπλανά τον χρήστη, ως προς τη σκοπούμενη χρήση ή τα χαρακτηριστικά της, ιδίως τη φύση, τη μέθοδο παρασκευής ή παραγωγής, τις ιδιότητες, τη σύνθεση, την ποσότητα και το χρόνο διατηρισιμότητας (άρθρο 11) .  Στην μελισσοτροφή δεν πρέπει να αποδίδονται αποτελέσματα ή χαρακτηριστικά που δεν έχει ή ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχουν όλες οι παρόμοιες μελισσοτροφές (άρθρο 11) 
• Οι πρώτες ύλες μελισσοτροφών (ισογλυκόζη, σογιάλευρο, ζάχαρη) ή οι σύνθετες μελισσοτροφές που διατίθενται στην αγορά χύμα ή σε μη σφραγισμένες συσκευασίες ή περιέκτες θα πρέπει να συνοδεύονται από έγγραφο που περιέχει όλες τις υποχρεωτικές ενδείξεις επισήμανσης (άρθρο 11)
• Στην επισήμανση της μελισσοτροφής οποιοσδήποτε ισχυρισμός θα πρέπει να είναι επαληθεύσιμος από τις αρμόδιες αρχές και κατανοητός από τον χρήστη της μελισσοτροφής (άρθρο 13) 
• Ο παραγωγός μελισσοτροφής τεκμηριώνει επιστημονικά, κατόπιν αιτήματος της αρμόδιας αρχής, το αληθές του ισχυρισμού, είτε μέσω επιστημονικών στοιχείων που διατίθενται στο κοινό είτε μέσω εμπεριστατωμένης εταιρικής έρευνας. Η επιστημονική τεκμηρίωση διατίθεται τη στιγμή κατά την οποία η μελισσοτροφή διατίθενται στην αγορά. Οι αγοραστές έχουν το δικαίωμα να εφιστούν την προσοχή της αρμόδιας αρχής στις αμφιβολίες τους όσον αφορά το αληθές του ισχυρισμού. Εφόσον κριθεί ότι ο ισχυρισμός δεν είναι επαρκώς τεκμηριωμένος, η επισήμανση σε σχέση με τον εν λόγω ισχυρισμό θεωρείται παραπλανητική (άρθρο 13) . 
• Στην ετικέτα των μελισσοτροφών ή σε οποιανδήποτε παρουσίαση εγγράφων προβολής ή διαφήμισης δεν πρέπει να υπάρχει ισχυρισμός για οποιανδήποτε πρόληψη ή θεραπείας ασθενειών των μελισσών (άρθρο 13)  Οι υποχρεωτικές ενδείξεις επισήμανσης παρέχονται στο σύνολό τους σε εμφανές σημείο της συσκευασίας, του περιέκτη, της προσαρτημένης ετικέτας ή του συνοδευτικού εγγράφου σε εμφανή θέση, με τρόπο ευανάγνωστο και ανεξίτηλο, στην επίσημη γλώσσα ή τουλάχιστον σε μία από τις επίσημες γλώσσες του κράτους μέλους στην αγορά των οποίων διατίθεται το προϊόν (άρθρο 14) . 
• Οι υποχρεωτικές ενδείξεις επισήμανσης πρέπει να αναγνωρίζονται εύκολα και να μην καλύπτονται από οποιαδήποτε άλλη πληροφορία. Αναγράφονται με χρώμα, γραμματοσειρά και μέγεθος που δεν καλύπτει ούτε τονίζει κανένα μέρος των πληροφοριών, εκτός εάν αυτή η διαφοροποίηση γίνεται για να δοθεί έμφαση στις δηλώσεις προφυλάξεων (άρθρο 14) . 
• Οι μελισσοτροφές διατίθενται στην αγορά μόνο εάν αναγράφονται στην επισήμανση οι ακόλουθες ενδείξεις (άρθρο 15):
  
  • α) Ο τύπος της μελισσοτροφής και η αναφορά ότι προορίζεται για μέλισσες.·
  • β) Η ονομασία ή η εταιρική επωνυμία και η διεύθυνση του υπευθύνου παραγωγής της μελισσοτροφής και της επισήμανσης·
  • γ) Ο αριθμός έγκρισης μονάδας του αρμόδιου για την επισήμανση .
  • δ) ο αριθμός παρτίδας ή φορτίου·
  • ε) Η καθαρή ποσότητα, εκφρασμένη σε μονάδες μάζας στην περίπτωση στερεών προϊόντων και σε μονάδες μάζας ή όγκου σε περίπτωση υγρών προϊόντων·
  • στ) Ο κατάλογος των πρώτων υλών από τις οποίες αποτελείται η μελισσοτροφή, ο οποίος φέρει τον τίτλο «σύνθεση» και αναφέρει την ονομασία κάθε πρώτης ύλης που χρησιμοποιήθηκε για την παρασκευή της. Οι πρώτες ύλες της μελισσοτροφής παρατίθενται κατά φθίνουσα σειρά βάρους υπολογιζόμενο βάσει της περιεκτικότητας σε υγρασία στη σύνθετη ζωοτροφή
  • ζ) Η περιεκτικότητα σε υγρασία.
  • η) Οδηγίες ορθής χρήσης.
  • θ) Ο αριθμός έγκρισης του παραγωγού.· Εάν δεν υπάρχει τέτοιος αριθμός, ο αριθμός αναγνώρισης που χορηγείται κατόπιν αιτήματος των παραγωγών ή υπευθύνων επιχειρήσεων που φτιάχνουν μελισσοτροφές.
  • ι) Η ένδειξη της ελάχιστης διάρκειας αποθήκευσης ή ανάλωσης. Εάν η ημερομηνία παρασκευής αναγράφεται στην επισήμανση, η ημερομηνία που δηλώνει ελάχιστη διάρκεια αποθήκευσης μπορεί να παρέχεται επίσης και με την μορφή: «… (χρονική περίοδος σε ημέρες ή μήνες) μετά την ημερομηνία παρασκευής»·
• Εάν τα ποσοστά κατά βάρος των πρώτων υλών μελισσοτροφής δεν αναγράφονται στην ετικέτα, ο υπεύθυνος για την επισήμανση, υπό προϋποθέσεις, παρέχει στον αγοραστή κατόπιν αιτήματος, πληροφορίες σχετικά με την ποσοτική σύνθεση εντός κλίμακας +/– 15 % της τιμής σύμφωνα με τη σύνθεση της μελισσοτροφης (άρθρο 15): 
• Για λόγους οιασδήποτε επείγουσας ανάγκης σχετικά με την υγεία των μελισσών η αρμόδια αρχή μπορεί να παρέχει στον αγοραστή τις πληροφορίες που έχει στη διάθεσή της υπό τον όρο ότι, αφού έχει σταθμίσει τα αντίστοιχα νόμιμα συμφέροντα παρασκευαστών και αγοραστών, καταλήγει στον συμπέρασμα ότι αυτή η παροχή πληροφοριών είναι δικαιολογημένη. Εάν είναι σκόπιμο, η αρμόδια αρχή παρέχει αυτές τις πληροφορίες υπό την προϋπόθεση ότι ο αγοραστής θα υπογράψει ρήτρα εμπιστευτικότητας (άρθρο 15) 

Συμπεράσματα

Η άμεση εφαρμογή του Καν 767/2009 στην παρασκευή και εμπορία των μελισσοτροφών θα βοηθήσει σημαντικά τη μελισσοκομία, θα θέσει τις σωστές βάσεις εμπορίας τους και θα εξασφαλίσει υψηλό επίπεδο προστασίας της υγείας των μελισσών. 

Στις βασικότερες διατάξεις του κανονισμού η επιστημονική τεκμηρίωση αποτελεί τον κύριο παράγοντα που λαμβάνεται υπόψη στη χρήση ισχυρισμών για την μελισσοτροφή. Όσοι διαθέτουν μελισσοτροφές και χρησιμοποιούν ισχυρισμούς όπως διεγείρει την ωοτοκία, αυξάνουν τις αποδώσεις, περιορίζουν τις αρρώστιες, βελτιώνει την ποιότητα της παραγωγής κ.ά θα πρέπει να καταθέσουν επιστημονική τεκμηρίωση για τον ισχυρισμό. 

Η ετικέτα θα πρέπει να αναγράφει υποχρεωτικά συγκεκριμένα στοιχεία όπως είναι ο κατάλογος των πρώτων υλών από τις οποίες αποτελείται η μελισσοτροφή. Ο παραγωγός δεν είναι υποχρεωμένος να αναγράψει την εκατοστιαία σύνθεση της τροφής αλλά έχει την υποχρέωση να καταθέσει φάκελο στην αρμόδια υπηρεσία με λεπτομέρειες για τη σύνθεση. 

Ο μελισσοκόμος χρήστηςτης μελισσοτρόφος έχει έννομο συμφέρον κάτω από προϋποθέσεις να ζητήσει την σύνθεση της τροφής. Καμιά μελισοτροφή δεν θα μπορεί να υπάρξει στο εμπόριο εάν δεν διαθέτει την σχετική άδεια, εάν δεν αναφέρει τις απαραίτητες ενδείξεις στην ετικέτα και εάν δεν πληροί τους βασικούς κανόνες ασφάλειας που θα πρέπει να καθοριστούν (επίπεδα HMF, προέλευση από σε γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς κ.ά) 

Πρόταση

Η άμεση εφαρμογή του Κανονισμού 767/2009 στις μελισσοτροφές εμπορίου. Οι αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΑΑΤ να συνεργαστούν με τους επιστημονικούς φορείς για τις επιπρόσθετες παραμέτρους που θα πρέπει να χαρακτηρίζουν τις μελισσοτροφές.

-------------------------------------------------

Πηγή: Εργαστήριο Μελισσοκομίας ΑΠΘ

-----------------------------------------------------------