Επιστολή Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κυθήρων κκ ΣΕΡΑΦΕΙΜ προς Ιερα Σύνοδο για Ιερά και Μεγαλη Σύνοδο.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ   ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
ΙΕΡΑ  ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ

ΚΥΘΗΡΩΝ & ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ

Τ.Κ. 801 00  Κ Υ Θ Η Ρ Α

ΤΗΛ.:2736031202 & 2736038359

FAX  :2736031202

Ἐν Κυθήροις τῇ 25ῃ Φεβρουαρίου 2016

Ἀριθ. Πρωτ.: 75

Πρός

Τήν Ἱεράν Σύνοδον

τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος 

Ἰωάν. Γενναδίου 14

115 21 Ἀθῆναι

Μακαριώτατε ἅγιε Πρόεδρε,

Ἐλήφθησαν, τόσον τό ὑπ’ ἀριθ. 755/351/16-2-2016 Ὑμετέρον Σεπτόν Συνοδικόν ἔγγραφον, ἀναφερόμενον εἰς τά τῆς συγκλήσεως τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου, ὅσον καί τά προαποσταλέντα κείμενα τῆς Ε’Προσυνοδικῆς Πανορθοδόξου Διασκέψεως καί τῆς Ἱερᾶς Συνάξεως τῶν Μακ. Προκαθημένων, διό καί σπεύδω νά Σᾶς εὐχαριστήσω θερμῶς διά τήν γενομένην ἐπαρκῆ ἐνημέρωσιν. Ἐπιλαμβανόμενος δέ τῆς εὐκαιρίας, τήν ὁποίαν μοί παρέχει ἡ Ἱερά Σύνοδος διά τοῦ προμνησθέντος Σεπτοῦ Αὐτῆς ἐγγράφου νά ἐκφράσω «τάς οἵας ἔχω ἐπί τῶν συγκεκριμένων κειμένων κρίσεις ἤ προτάσεις πρός τήν Ἱεράν Σύνοδον, διά νά μελετηθοῦν αὗται καί νά ἀξιοποιηθοῦν κατά τό δυνατόν εἰς τάς ἐργασίας τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου», προάγομαι νά καταθέσω βαθυσεβάστως τάς ἀκολούθους ταπεινάς θέσεις καί προτάσεις ὑπό μορφήν συντόμου ὑπομνήματος.

Α’

Ὁ σπουδαῖος καί πανεύσημος χαρακτηρισμός τῆς ἐν θέματι Ἱερᾶς Συνόδου ὡς Ἁγίας καί Μεγάλης παραπέμπει καί ταυτίζεται, οὕτως εἰπεῖν, κατά τό Κανονικόν Δίκαιον καί τούς Θείους καί Ἱερούς Κανόνας τῶν ἑπτά (7) Οἰκουμενικῶν Συνόδων (διά νά ἀρκεσθῶμεν μόνον εἰς αὐτάς) πρός τήν μεγαλειώδη προσηγορίαν μιᾶς Συνόδου ὡς Οἰκουμενικῆς.

            Μία ἔρευνα εἰς τούς Ἱερούς Κανόνας μόνον τῶν Ἁγίων ἑπτά (7) Οἰκουμενικῶν Συνόδων καταδεικνύει ὅτι ἡ ἁγία Οἰκουμενική Σύνοδος ἀποκαλεῖται πότε «Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος», πότε «Μεγάλη Σύνοδος», ἐνίοτε «Ἁγία καί Οἰκουμενική Σύνοδος» καί ἄλλοτε «Ἁγία Σύνοδος» καί παρέχει τά ἑξῆς στοιχεῖα : Πέντε (5) Ἱεροί Κανόνες τῆς Α’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου καί ἕνας (1) τῆς Δ’ (Η’, ΙΔ’, ΙΕ’, ΙΖ’ καί ΙΗ’ τῆς Α’ Οἰκουμενικῆς καί ὁ Γ’ τῆς Δ’) χρησιμοποιοῦν τόν χαρακτηρισμόν Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος. Τρεῖς (3) Ἱεροί Κανόνες (Β’, Γ’ καί ΣΤ’) τῆς Α’ Οἰκουμενικῆς κάμνουν χρῆσιν τῆς ὀνομασίας Μεγάλη Σύνοδος. Τρεῖς (3) Κανόνες τῆς Γ’Οἰκουμενικῆς Συνόδου (Α’, Γ’ καί Η’), ἕνας (1) τῆς Δ’ (Ι’) καί δύο (2) τῆς Πενθέκτης (Γ’ καί ΝΑ’) καταγράφουν τήν ὀνομασία Ἁγία καί Οἰκουμενική Σύνοδος. Καί ἕνας (1) ἐκ τῶν Κανόνων τῆς Α’ Οἰκουμενικῆς (ὁ Κ’), ἕνας (1) τῆς Β’ (ὁ ΣΤ’), ἑπτά (7) τῆς Γ’ (Α’, Β’, Δ’, Ε’, ΣΤ’, Ζ’καί Η’), ἐννέα (9)  τῆς Δ’ (Γ’,ΣΤ’,Ι’,ΙΒ’,ΙΔ’,ΙΘ’,ΚΓ’,ΚΕ’καί ΚΖ’), δύο (2) τῆς Πενθέκτης (Β’καί ΝΕ’) καί ἕνας (1) τῆς Ζ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (ὁ ΙΘ’)  μεταχειρίζονται τόν ὅρον Ἁγία Σύνοδος.

            Ἡ ἐναλλαγή τῆς ὀνομασίας καί τοῦ ὅρου τῶν Συνόδων, κατά τά ὡς ἄνω, δέν σημαίνει τήν ἀναφοράν εἰς διαφορετικάς Συνόδους (λ.χ. Τοπικάς καί Ἐπαρχιακάς), ἀλλά εἰς τάς ἁγίας Οἰκουμενικάς Συνόδους τῆς Ἐκκλησίας μας καί μόνον, συμφώνως καί πρός τήν ἑρμηνείαν τῶν ἐν θέματι Ἱερῶν Κανόνων ὑπό τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, ἡ ὁποία καταχωρεῖται εἰς τό Ἱερόν Πηδάλιον τῶν Θείων καί Ἱερῶν Κανόνων τῆς Ἐκκλησίας μας.[1]

            Καί ἐδῶ προβάλλεται τό ἐρώτημα: Διατί, ἐφ΄ὅσον οἱ Θεῖοι καί Ἱεροί Κανόνες τῆς Ἁγίας ἡμῶν Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μέ τήν χρῆσιν τοῦ ὅρου Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος ἐννοοῦν σαφέστατα καί παραπέμπουν ἐναργέστατα εἰς Οἰκουμενικήν Σύνοδον, ἡ συγκληθησομένη «Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος» ἀποποιεῖται ἐξ ἀρχῆς  τόν χαρακτηρισμόν της ὡς Οἰκουμενικῆς, ἐνῷ προφανῶς ἔχει τήν ἀξίωσιν τό κῦρος της νά εἶναι ἰσάξιον καί ἰσοδύναμον τῶν Ἁγίων Οἰκουμενικῶν Συνόδων; Βεβαίως, προβάλλεται ὁ ἰσχυρισμός ὅτι δέν συγκαλεῖται ὡς Οἰκουμενική, διότι δέν θά συμμετάσχουν οἱ ἀπεσχισμένοι Δυτικοί Χριστιανοί. Ὅμως ἡ πρᾶξις καί ἡ Παράδοσις τῆς Ἁγίας μας Ἐκκλησίας δέν παραθεωρεῖ τό γεγονός ὅτι ἀπό τοῦ πρώτου αἰῶνος μ.Χ.  καί μέχρι σήμερον ὑπῆρχον καί ὑπάρχουν οἱ διαχρονικά  ἀπεσχισμένοι αἱρετικοί καί σχισματικοί (π.χ. Νικολαΐται, Ἀρειανοί, Νεστοριανοί, Μονοφυσῖται κλπ), ἀλλ΄αὐτό ποτέ δέν παρημπόδισε τήν Ἁγίαν τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν νά συγκαλέσῃ Οἰκουμενικάς Συνόδους.

            Καί Πανορθόδοξος Σύνοδος δέν ὀνομάζεται ἡ ὑπό σύγκλησιν «Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος», διότι, προφανῶς, ἀποκλείεται ἐκ τῶν προτέρων ἡ συμμετοχή ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐπισκόπων. Ὅμως, εἰς τό σημεῖον αὐτό ἑστιάζεται τό σπουδαιότερον, προδήλως, ἐκκλησιολογικόν πρόβλημα τῆς μελλούσης νά συναχθῇ Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου καί τό ἐρώτημα:

            Εἶναι δυνατόν νά συνέλθῃ μία, κατά τά ὡς ἄνω, Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος χωρίς τήν παρουσίαν καί τήν συμμετοχήν ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐπισκόπων;

             Ταπεινῶς φρονῶ ὅτι ἡ ἀπάντησις εἰς τό ἐρώτημα αὐτό μέ κανονικά κριτήρια εἶναι ἀρνητική, ἐφ΄ὅσον, ὡς ἐλέχθη, Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος, κατά τούς Ἱερούς Κανόνας, εἶναι μόνον ἡ Οἰκουμενική. Καί μία Οἰκουμενική Σύνοδος, κατά τόν Ἅγιον Νικόδημον τόν Ἁγιορείτην^[2], τέσσαρα χαρακτηριστικά ἰδιώματα πρέπει νά ἔχῃ: α) Νά συναθροίζεται διά προσταγῶν Βασιλικῶν (αὐτό, βεβαίως, ἴσχυε ὅταν ὑπῆρχε ἡ ἑνιαία Βυζαντινή Αὐτοκρατορία, ὑπό τήν ὁποίαν ὑπήγοντο διοικητικῶς ὅλαι οἱ Ἐπαρχίαι τῶν Ὀρθοδόξων Πατριαρχείων,  Ἀρχιεπισκοπῶν καί Ἐπισκοπῶν, ἐνῷ τοῦτο τώρα εἶναι ἀδύνατον νά πραγματοποιηθῇ, διότι ἡ κοσμική ἐξουσία δέν ἀσκεῖται ἀπό μίαν ἐγκόσμιον βασιλείαν, ἀλλ’ἀπό πολλάς˙ δι’αὐτό καί ἡ πρωτοβουλία συγκλήσεως Οἰκουμενικῆς Συνόδου δύναται νά προέλθῃ ἀπό τόν Οἰκουμενικόν Πατριάρχην, τόν Πρῶτον μεταξύ ἴσων εἰς τήν Ἐκκλησιαστικήν Ὀρθόδοξον Ἱεραρχίαν. β) Νά γίνεται «ζήτησις περί πίστεως» καί ἀκολούθως νά ἐκτίθεται ἀπόφασις καί ὅρος δογματικός εἰς κάθε μίαν ἀπό τάς Οἰκουμενικάς Συνόδους[3].γ) Νά εἶναι πάντα τά ἐκτιθέμενα παρ’αὐτῆς δόγματα καί οἱ Κανόνες Ὀρθόδοξα, εὐσεβῆ καί σύμφωνα μέ τάς Θείας Γραφάς καί τάς προηγηθείσας Οἰκουμενικάς Συνόδους. (Καί παραθέτει ἐδῶ τό πολυθρύλητον ἀξίωμα τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ ὁμολογητοῦ «τό εἰς τοιαύτην ὑπόθεσιν ῥηθέν»˙ «Τάς γενομένας Συνόδους ἡ εὐσεβής πίστις κυροῖ, καί πάλιν ἡ τῶν δογμάτων ὀρθότης κρίνει τάς Συνόδους» καί δ)Τό νά συμφωνήσουν καί νά ἀποδεχθοῦν τά παρά τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων διορισθέντα καί κανονισθέντα ἅπαντες οἱ Ὀρθόδοξοι Πατριάρχαι  καί Ἀρχιερεῖς τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας, εἴτε διά τῆς αὐτοπροσώπου παρουσίας αὑτῶν, εἴτε διά τῶν ἰδίων Τοποτηρητῶν ἤ καί τούτων ἁπόντων, διά γραμμάτων αὑτῶν. Καί τονίζει ἐπιπροσθέτως ὅτι «αὕτη ἡ τῶν τῆς Οἰκουμένης Πατριαρχῶν καί Ἀρχιερέων συμφωνία εἶναι ὁ τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων  συστατικός καί διακριτικός χαρακτήρ»[4].

            Ἀναφορικῶς πρός τό β΄χαρακτηριστικόν ἰδίωμα προβάλλεται ἡ ἔνστασις ὅτι ἡ ἐν θέματι Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος δέν θά συζητήσῃ θέματα πίστεως, οὔτε θά ἐκθέσῃ ἀπόφασιν καί ὅρον δογματικόν, διό καί δέν δικαιοῦται νά χαρακτηρισθῇ ὡς Οἰκουμενική. Καί ὅμως, ἄν καί εἰς τό ὑπό τῆς Ε’ Προσυνοδικῆς Πανορθοδόξου Διασκέψεως ἐγκριθέν σχέδιον κειμένου τῆς  Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας αὐτή ἀποδέχεται καί ὁμολογεῖ τήν πίστιν εἰς τήν Μίαν Ἁγίαν Καθολικήν καί Ἀποστολικήν Ἐκκλησίαν (ἄρθρον 1), παρά ταῦτα  δηλώνει ὅτι «ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἀναγνωρίζει τήν ἱστορικήν ὕπαρξιν ἄλλων Χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν καί Ὁμολογιῶν μή εὑρισκομένων ἐν κοινωνίᾳ μετ΄αὐτῆς» (ἄρθρον 6). Ἐδῶ πλέον τίθεται μέγα ἐκκλησιολογικόν καί δογματικόν θέμα, ἀφοῦ κραυγαλέως γίνεται ὑπέρβασις τοῦ ἐκκλησιολογικοῦ δόγματος τῆς Μιᾶς (καί Μόνης) Ἁγίας Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας, διό καί ἡ σύγκλησις τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου μέ ὅλα τά γνωρίσματα καί τάς προδιαγραφάς μιᾶς νέας Οἰκουμενικῆς Συνόδου καθίσταται λίαν ἀπαραίτητος καί ἐπιτακτική. Τό διακυβευόμενον ἐνταῦθα εἶναι μέγα καί σοβαρόν ζήτημα πίστεως, ἀφοῦ κλονίζεται μέ τόν τρόπον αὐτόν ἡ δογματική διδασκαλία τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως περί τῆς Μιᾶς (καί Μόνης) Ἁγίας Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας. Ἡ δέ προσθήκη εἰς τό ἐν λόγῳ ἕκτον(6) ἄρθρον «ἀλλά καί πιστεύει (ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία) ὅτι αἱ πρός ταύτας (ἐνν. τάς ἄλλας «Χριστιανικάς Ἐκκλησίας καί Ὁμολογίας») σχέσεις αὐτῆς πρέπει νά στηρίζωνται ἐπί τῆς ὑπ’αὐτῶν ὅσον ἔνεστι ταχυτέρας καί ἀντικειμενικωτέρας ἀποσαφηνίσεως τοῦ ὅλου ἐκκλησιολογικοῦ θέματος καί ἰδιαιτέρως τῆς γενικωτέρας παρ’αὐταῖς διδασκαλίας περί μυστηρίων, χάριτος, ἱερωσύνης καί ἀποστολικῆς διαδοχῆς» οὐδόλως ἐπιλύει, παρά μόνον περιπλέκει τό μέγα ἐκκλησιολογικόν θέμα. Δέν ἔχουν καμμίαν θεολογικήν ἀξίαν καί σημασίαν αἱ ἀποσαφηνίσεις καί ἐξηγήσεις «τῶν ἄλλων Χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν καί Ὁμολογιῶν» διά τήν ἐκκλησιολογίαν καί τήν διδασκαλίαν αὐτῶν περί μυστηρίων, χάριτος, ἱερωσύνης καί ἀποστολικῆς διαδοχῆς, ἐάν προηγουμένως δέν ἀσπασθοῦν τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησιολογίαν τῆς Μιᾶς Ἁγίας Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας καί τήν ἁγίαν καί ἀμώμητον Πίστιν καί Παράδοσιν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία πηγάζει ἀπό τήν Ἁγίαν Γραφήν καί τήν Θείαν Διδασκαλίαν τοῦ Θείου Δομήτορος τῆς Ἁγιωτάτης ἡμῶν Ἐκκλησίας Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων Πατέρων ἡμῶν. Διότι, ἐάν ἐμμένουν εἰς τάς αἱρέσεις καί τάς κακοδοξίας αὐτῶν καί συνεπῶς δέν ἔχουν κοινωνίαν ἐν τῇ Πίστει καί τῇ Ἀγάπῃ μέ τήν Μίαν καί Μόνην Ἁγίαν τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν, τότε οὔτε Μυστήρια, οὔτε Ἱερωσύνην, ἀλλ΄οὔτε καί Ἀποστολικήν διαδοχήν ἔχουν. Ὅλα αὐτά θραύονται καί καταλύονται, ὅταν ὑφίσταται ὁ μολυσμός καί ἡ πνευματική νόσος τῆς αἱρέσεως καί τοῦ σχίσματος, τῆς κακοδοξίας καί τῆς πλάνης. Χριστιανικαί Ἐκκλησίαι ἐκτός τῆς Μιᾶς καί Μόνης Ἁγιωτάτης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας δέν λογίζονται, οὔτε εἶναι δυνατόν μέ Θεολογικά καί Ἁγιοπνευματικά κριτήρια νά ὑφίστανται. Ἀσφαλῶς δέ εἶναι ἀδιανόητον καί βλάσφημον νά θεωρηθοῦν ποτέ αὐταί οἱονεί ὡς...«παραρτήματα» τῆς Μιᾶς καί Μόνης Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ.

            Καί τό τρίτον (γ’) χαρακτηριστικόν ἰδίωμα, τό ὁποῖον παραθέτει ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, εἶναι λίαν σημαντικόν καί ἀξιοπρόσεκτον. Ὅλα τά ἐκτιθέμενα παρά τῆς Οἰκουμενικῆς Συνόδου δόγματα καί οἱ Κανόνες νά εἶναι ὀρθόδοξα καί εὐσεβῆ καί σύμφωνα μέ τάς Θείας Γραφάς καί τάς προηγηθείσας Οἰκουμενικάς Συνόδους. Αὐτό σημαίνει ὅτι καί ἡ συγκληθησομένη Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος, ἀφοῦ τῷ ὄντι φέρει τήν κανονικήν ὀνομασίαν μιᾶς Οἰκουμενικῆς Συνόδου, καλεῖται νά στοιχηθῇ κατά πάντα πρός τήν δογματικήν καί κανονικήν Παράδοσιν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί τάς Θείας ἐπιταγάς τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν Ἱερῶν Κανόνων τῶν προγενεστέρων Οἰκουμενικῶν Συνόδων.

            Ἐφ΄ὅσον δέ, κατά τό Ἱερόν Πηδάλιον τῆς Ἐκκλησίας μας, ὁ ὅρος Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος ταυτίζεται μέ τόν ὅρον Οἰκουμενική Σύνοδος, συνεπάγονται καί αἱ ἀνάλογοι ὑποχρεώσεις της , διά νά ἔχῃ καί αὐτή τό ἀπαιτούμενον κῦρος καί τάς προϋποθέσεις ἀναγνωρίσεως αὐτῆς ἐκ τῶν ὑστέρων ὡς Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Ἐκτός καί ἐάν πρέπει, ἀκούοντες τήν ὀνομασίαν:  Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος, νά ἐννοήσωμεν ἁπλῶς τήν σύγκλησιν διηυρημένης Συνόδου Ὀρθοδόξων Προκαθημένων καί οὐδέν πλέον.

            Πρωτίστως, προέχει ἡ ἀναγνώρισις τῶν δύο(2) ἀποδεχομένων καί ἀνεγνωρισμένων ὑπό τῆς γρηγορούσης δογματικῆς συνειδήσεως τοῦ πληρώματος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας Οἰκουμενικῶν Συνόδων˙ τῆς ἐπί Μεγάλου Φωτίου τῶν ἐτῶν 879-880μ.Χ. καί τῆς ἐπί Ἁγίου  Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ τοῦ ἔτους 1351μ.Χ. Καί ἐν συνεχείᾳ, στοιχοῦσα εἰς τήν παράδοσιν τῶν ἁγίων ἑπτά (7) Οἰκουμενικῶν Συνόδων, νά τεθοῦν εἰς ἐφαρμογήν τά ὁριζόμενα καί διακελευόμενα ὑπ’αὐτῶν, ἤτοι˙

            1.Ἡ τοποθέτησις τοῦ Ἱεροῦ Εὐαγγελίου εἰς τήν κεντρικήν θέσιν τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου, ὅπως ἔκπαλαι ἐγίνετο τοῦτο εἰς τάς Οἰκουμενικάς Συνόδους καί τήν ἔνθεν καί ἔνθεν αὐτοῦ, κατά τά πρεσβεῖα τιμῆς καί τήν ἰσχύουσαν τάξιν πλαισίωσιν τῶν Προκαθημένων καί λοιπῶν ἁγίων Συνέδρων.

            2.Ἡ συμμετοχή ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐπισκόπων, πλήν ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι λόγῳ γήρατος ἤ ἀσθενείας θά ζητήσουν ἁρμοδίως τήν ἐξαίρεσίν των.

            3.Ἡ συζήτησις καί συνεξέτασις ὅλων τῶν θεμάτων τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου. Νά ἐκφρασθοῦν ἐπ΄αὐτῶν ἐλευθέρως, ἀβιάστως καί ἐπαρκῶς οἱ ἅγιοι Σύνεδροι καί νά τεθοῦν εἰς ψηφοφορίαν τά πρός συνδιάσκεψιν θέματα, ὁπότε θά ἰσχύσῃ τό ἱεροκανονικόν «ἡ ψῆφος τῶν πλειόνων κρατείτω». Ἡ προβλεπομένη ἀρχή ὅτι ἑκάστη Τοπική Ἐκκλησία θά ἔχῃ μίαν ψῆφον καί θά εἶναι προεξησφαλισμένη ἡ ὁμοφωνία τῶν μελῶν της δι’ὅλα τά θέματα δέν ἐρείδεται εἰς τούς Θείους καί Ἱερούς Κανόνας. Τό νά προετοιμάζωνται καί νά προαποφασίζωνται τά θέματα ἀπό τάς Προσυνοδικάς Ἐπιτροπάς, χωρίς νά ἔχουν εἰδικῶς ἐξουσιοδοτηθῇ οἱ ἐκπρόσωποι ἑκάστης Τοπικῆς Ἐκκλησίας (ὁμιλῶ εἰδικώτερον διά τήν Ἑλλαδικήν μας Ἐκκλησίαν) ἀπό τό Κυρίαρχον Σῶμα τῆς Σεπτῆς Ἱεραρχίας δι’ἕκαστον θέμα: τί θά ὑποστηρίξουν ὡς θέσιν καί Ἀπόφασιν τῆς Ἱεραρχίας μας, ποῦ θά συμφωνήσουν ἤ ποῦ θά διαφωνήσουν, καί χωρίς νά γνωρίζη ἡ Σεπτή Ἱεραρχία καί δι΄αὐτῆς ἕκαστος Ἐπίσκοπος τήν ἄλλην πλευράν  (altera pars) καί τήν πρόοδον καί ἐξέλιξιν τῶν ἐργασιῶν τῶν Προσυνοδικῶν Διασκέψεων, αὐτό ἀφίσταται κατά μυρίας παρασάγγας ἀπό τήν Ὀρθόδοξον Παράδοσιν. Παραπέμπει εἰς τό μοναρχικόν ἤ καί ὀλιγαρχικόν πολίτευμα τοῦ Δυτικοῦ θρησκευτικοῦ κόσμου, εἰς Δυτικά πρότυπα καί ὄχι εἰς τό Συνοδικόν πολίτευμα τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολῆς. Ἡ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία δέν δέχεται, οὔτε θά δεχθῇ ποτέ μοναρχίαν ἤ ὀλιγαρχίαν, καί πολύ περισσότερον δέν θά ἀποδεχθῇ Πάπαν ἐν τῇ Ἀνατολῇ. Εἰς τήν Ὀρθόδοξον Παράδοσίν μας καταρτίζονται ἐκ τῶν προτέρων τά θέματα τῆς ἡμερησίας διατάξεως, ἀλλά δέν προαποφασίζονται. Αἱ ἀποφάσεις λαμβάνονται ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι («ἔδοξε τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι καί ἡμῖν»[5] ἐλέχθη κατά τήν Ἀποστολικήν Σύνοδον τῶν  Ἱεροσολύμων) ἐν τῇ ὥρᾳ τῶν ἱερῶν συνεδριῶν. Ἐλεύθεροι καί ἀδέσμευτοι, χωρίς πιέσεις καί ἀπειλάς, ἐκφράζονται οἱ ἅγιοι Σύνεδροι μέ τόν φωτισμόν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, διαλέγονται ἤ διαφωνοῦν κινούμενοι ὑπό τῆς φωτιστικῆς Χάριτος τοῦ Παρακλήτου καί ἀποφασίζουν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι.  «Οὗ δέ τό Πνεῦμα Κυρίου, ἐκεῖ ἐλευθερία»[6] καί

            4. Ἡ Ἁγιοπατερική καί ἱεροκανονική στάσις τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου ἔναντι ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι διά λόγους συνειδήσεως καί προσηλώσεως εἰς τούς δογματικούς Ὅρους καί τούς Ἱερούς Κανόνας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας δέν θά συμμορφωθοῦν εἰς τυχόν ἀποφάσεις ἀσυμβάτους καί ἀντικρουομένας πρός τήν Ὀρθόδοξον Παράδοσιν (τήν δογματικήν καί τήν ἱεροκανονικήν). Ἡ συνοχή καί ἡ πλήρης ἀποδοχή τῶν ἀποφάσεων τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου θά ἐξαρτηθῇ ἀπό τόν ἀπόλυτον αὐτῆς σεβασμόν, χωρίς καινοτομίας καί προσθαφαιρέσεις εἰς τό περιεχόμενον τῆς Ἁγίας ἡμῶν καί ἀμωμήτου Πίστεως, διδασκαλίας καί Παραδόσεως. Ἀπό τήν πλήρη συμμόρφωσιν πρός τήν ἀρχήν τοῦ «μή μεταίρειν ὅρια αἰώνια, ἅ οἱ Πατέρες ἔθεντο».

            Ἀπαιτεῖται μεγάλη προσοχή καί ἐπαγρύπνησις  διά νά μή ἐπαληθευθοῦν ὁ φόβος καί ἡ ἀνησυχία τοῦ ἐν ἁγίοις ἀναπαυομένου ἀειμνήστου Ἀρχιμανδρίτου π.Ἐπιφανίου Θεοδωροπούλου, σπουδαίου Κανονολόγου τῆς Ἐκκλησίας μας, ἅτινα ἐξέφρασε κατά τήν δεκαετίαν τοῦ 60 εἰς τόν τότε Οἰκουμενικόν Πατριάρχην Ἀθηναγόραν διά τῶν ἑξῆς λόγων: «Μυριάκις προτιμώτερον, Παναγιώτατε, νά ἐκριζωθῇ ὁ ἱστορικός τῆς Κων/πόλεως θρόνος καί νά μεταφυτευθῇ εἴς τινα ἔρημον νησῖδα τοῦ Πελάγους, ἀκόμη δέ καί νά καταποντισθῇ εἰς τά βάθη τοῦ Βοσπόρου, ἤ νά ἐπιχειρηθῇ ἔστω καί ἡ ἐλαχίστη παρέκκλισις ἀπό τῆς χρυσῆς τῶν Πατέρων γραμμῆς, ὁμοφώνως βοώντων:΄Οὐ χωρεῖ συγκατάβασις εἰς τά τῆς Πίστεως… Μή θέλετε νά δημιουργήσητε ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ σχίσματα καί διαιρέσεις. Πειρᾶσθε νά ἑνώσητε τά διεστῶτα καί τό μόνον ὅπερ θά κατορθώσητε, θά εἶναι νά διασπάσητε τά ἡνωμένα καί νά δημιουργήσητε ῥήγματα εἰς ἐδάφη ἕως σήμερον στερεά καί συμπαγῆ. Σύνετε καί συνέλθετε!...»[7].

Oἱ Θεῖοι καί Ἱεροί Κανόνες τῶν Ἁγίων Οἰκουμενικῶν καί τῶν (ἀνεγνωρισμένων)  Τοπικῶν Συνόδων «ἐκδικοῦνται», κατά τήν συνήθη ἔκφρασιν τοῦ ἀειμνήστου π.Ἐπιφανίου, ὅταν γίνεται παράβασις καί καταπάτησίς των. Καθορίζεται σαφῶς τό ἐπιτίμιον διά τούς καταφρονητάς των (καθαίρεσις, ἀφορισμός, ἀκοινωνησία, ἀργία κλπ.). Οἱ παραβάται τῶν Ἱερῶν Κανόνων τίθενται πρό τῶν βαρέων εὐθυνῶν των καί ἐνώπιον τῆς κρίσεως  τῆς συνειδήσεώς των. Ἡ Τοπική Ἐκκλησία, εἰς τήν ὁποίαν ἀνήκει ὁ καταφρονητής τοῦ συγκεκριμένου ἤ τῶν συγκεκριμένων Ἱερῶν Κανόνων, ἔχει τήν εὐθύνην καί τήν ὑποχρέωσιν νά ἐπιβάλῃ, μετά τήν νόμιμον καί κανονικήν διαδικασίαν, τάς προβλεπομένας κυρώσεις.

            Εἶναι θλιβερόν δέ καί ἀνησυχητικόν ὅτι, ἐνῶ παρατηροῦνται κατάφωροι παραβιάσεις Ἱερῶν Κανόνων Ἁγίων Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί λοιπῶν ἄλλων, καί μάλιστα εἰς τά κρίσιμα θέματα συμπροσευχῶν καί κοινωνίας μέ ἑτεροδόξους, αἱρετικούς καί ἀκοινωνήτους, καί τό ἀκόμη χειρότερον μέ ἀλλοθρήσκους, χωρίς νά ἐπιδεικνύεται ἡ ἐπιβαλλομένη εὐαισθησία ἀπό τούς ἐκκλησιαστικῶς ἁρμοδίους καί ὑπευθύνους ἐν τούτοις ὑπάρχει μεγάλη σπουδή καί πρόθεσις ἐπιβολῆς βαρέων ἐπιτιμίων ὑπό τῆς συγκληθησομένης Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου μέ τό αἰτιολογικόν νά ἀποφευχθοῦν διασπάσεις  καί διαιρέσεις, ἄν καί αὐταί δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποτραποῦν μέ τό «μαστίγιον», ἀλλά μέ τόν θρίαμβον καί τήν ἐπικράτησιν τῆς σῳζούσης Θείας Ἀληθείας. Διότι, ἐάν συμβῇ τό ἀντίθετον, ἐνῷ δέν θέλει νά ὀνομάζεται Οἰκουμενική καί δέν διαθέτει  προδήλως τό κῦρος καί τήν αὐθεντίαν της, ἀναμφιβόλως θά ἐκφύγῃ τῶν ἁρμοδιοτήτων της καί τῶν ὁρίων τῆς ἀρχῆς τῆς Συνοδικότητος καί τῆς ἐν Χριστῷ ἐλευθερίας, καθώς ἐπίσης καί τῆς ἐλευθέρας ἐκφράσεως τῶν ἁγίων Συνέδρων, γεγονός τό ὁποῖον θά παραπέμψῃ εἰς θλιβεράς ἐποχάς βίας καί καταναγκασμοῦ.

Β’

            Ἡ μέχρι τοῦδε ἀναφορά εἰς τά ἰδιώματα καί τά χαρακτηριστικά τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων ἐγένετο διά νά πραγματοποιηθῇ ἡ σύγκρισις μεταξύ τούτων καί τῶν τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου γνωρισμάτων καί νά κατανοηθοῦν αἱ μετ’αὐτῶν ριζικαί διαφοραί .

Ἐν ἀντιθέσει, λοιπόν, πρός τάς Ἁγίας Οἰκουμενικάς Συνόδους ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος διακρίνεται καί κρίνεται διά τά ἀκόλουθα:

1.Ἀποκλείει καί ἀφαιρεῖ τό κανονικόν δικαίωμα ὅλων τῶν ἐν ἐνεργείᾳ Ὀρθοδόξων Ἐπαρχιούχων Ἐπισκόπων, (ἐκτός τοῦ περιωρισμένου ἀριθμοῦ τῶν 24 ἐκπροσώπων Ἐπισκόπων ἐξ ἑκάστης Τοπικῆς Ἐκκλησίας) νά συμμετάσχουν μετά ψήφου εἰς τήν Ἀγίαν καί Μεγάλην Σύνοδον, ὡς συνέβαινε τοῦτο εἰς ἑκάστην τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, αἱ ὁποῖαι καί εἶχον τήν κανονικήν προσωνυμίαν τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου. Οὐδείς Ἐπίσκοπος διαποιμαίνων Ὀρθόδοξον Ποίμνιον (μή ὤν βεβαίως καταδεδικασμένος) ἀπεκλείσθη ποτέ ἔκ τινος Ἁγίας Οἰκουμενικῆς Συνόδου, εἰμή οἱ διά διαφόρους λόγους κωλυθέντες ἵνα προσέλθωσι, παρά τό σημειούμενον ἐν τῇ προρρηθείσῃ Ἐγκυκλίῳ. Ἡ παράδοσις εἶναι σαφεστάτη, ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης κατηγορηματικός ἐν τῷ Ἱερῷ Πηδαλίῳ, καθ΄ἅ εἴπομεν, καί ὁ ἀείμνηστος Καθηγητής τοῦ Κανονικοῦ Δικαίου Ἁμίλκας Ἀλιβιζᾶτος σαφῶς παρατηρεῖ ὅτι: «Ἐν τῇ Ἀνατολικῇ Ἐκκλησίᾳ ἐνῷ τό κυρίως διοικοῦν σῶμα εἶναι τό σῶμα Κληρικῶν καί δή τό τῶν Ἐπισκόπων, δέν ἀποκλείεται τό λαϊκόν σῶμα ἐκ τῆς διοικήσεως, διά τῆς ἐκ μέρους του δι΄ ἐκλογῆς ἀναδείξεως τῶν Κληρικῶν, καί διά τῆς ἀπαραιτήτου του συνεργασίας εἰς τόν σχηματισμόν τῆς «συνειδήσεως τῆς Ἐκκλησίας», τῆς ὑπερτάτης ταύτης ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ αὐθεντίας. Ἐπί τῇ βάσει τῆς ἀρχῆς ταύτης, ἡ ἀνωτάτη διοικητική βαθμίς ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας καί διοικήσεως εἶναι ἡ Οἰκουμενική Σύνοδος, ἡ συγκροτουμένη κυρίως ἐκ τῆς ὁλότητος τῶν ἐν ἐνεργείᾳ Ἐπισκόπων καί τῆς ὁποίας αἱ ἀποφάσεις ὁριστικῶς γινόμεναι ὑπό τῆς συνειδήσεως τῆς Ἑκκλησίας ἀποδεκταί,ἀποτελοῦν τήν ὑψίστην ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ αὐθεντίαν.[8]

2.Περιορίζει τήν ψῆφον εἰς μίαν (1) δι΄ ἑκάστην Τοπικήν Ἐκκλησίαν, ἐκείνην τήν τοῦ Προκαθημένου αὐτῆς, ὅπερ τυγχάνει ἀμάρτυρον ἐν τῇ Ἑκκλησιαστικῇ ἡμῶν Ἱστορίᾳ, ἐνῷ τυχόν διαφωνίαι Ἐπισκόπων συνοδευόντων αὐτόν ἁπλῶς καταγράφονται εἰς τά Πρακτικά.

3.Παρ΄ὅτι ἐλήφθη Ἀπόφασις τῆς Σεπτῆς ἡμῶν Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος (Ἱεραρχία Ὀκτωβρίου 2009) περί τοῦ ὅτι οἱ Σεβασμιώτατοι ἐκπρόσωποι τῆς ἡμετέρας Ἐκκλησίας θά ἐνημερώνουν προηγουμένως τήν Ι.Σ.Ι.διά τά συζητηθησόμενα θέματα εἰς τάς Προσυνοδικάς Πανορθοδόξους Διασκέψεις καί Ἐπιτροπάς καί θά λαμβάνουν τήν σεπτήν ἐντολήν τῆς Ι.Σ.Ι. διά τήν ἐπίσημον τοποθέτησιν τῆς Τοπικῆς ἡμῶν Ἐκκλησίας ἐπί τῶν θεμάτων αὐτῶν, ἐν τούτοις ἡ Ι.Σ.Ι. ἔχει παντελῆ ἄγνοιαν τούτων. Διά τήν ἀκρίβειαν ὁ Σεβασμιώτατος ἐκπρόσωπος τῆς Ἐκκλησίας μας εἰς τόν Θεολογικόν διάλογον μετά τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν Μητροπολίτης Μεσσηνίας κ.Χρυσόστομος ἐνημέρωσε κατά τήν Ἱεραρχίαν τοῦ Ὀκτωβρίου 2014 τό Ἱερόν Σῶμα διά τά θέματα τῆς μελλούσης Ἁγίας καἰ Μεγάλης Συνόδου, ἀλλά δι΄ἕκαστον ἐξ αὐτῶν δέν ἐδόθη ἡ «γραμμή πλεύσεως» παρά τῆς Ι.Σ.Ι. Ἀναφέρομαι συγκεκριμένως εἰς τά κείμενα τῆς Ε΄ Προσυνοδικῆς Πανορθοδόξου Διασκέψεως τοῦ Σαμπεζύ – Γενεύης (10-17 Ὀκτωβρίου 2015), ἀφοῦ διά τάς συζητήσεις, τάς προτάσεις καί τάς ἐπ΄αὐτῶν ἀποφάσεις εἶχε ἄγνοιαν ἠ Ἱεραρχία μας. Ὁπωσδήποτε οἱ Σεβασμιώτατοι ἐκπρόσωποι δι΄ ἀναφορῶν αὐτῶν παρεῖχον ἐνημέρωσιν εἰς τήν οἰκείαν Μ.Σ.Ε. καί δι΄αὐτῆς εἰς τήν Δ.Ι.Σ. ἀλλά, ἐπαναλαμβάνω, τό Κυρίαρχον Σῶμα τῆς Ι.Σ.Ι. εἶχε πλήρη ἄγνοιαν τούτων.

Βεβαίως, κατόπιν παρεμβάσεως τοῦ Πατριαρχείου Ρωσίας, ἀπεφασίσθη ἡ κοινοποίησις τῶν Πρακτικῶν τῆς Ε΄Προσυνοδικῆς Πανορθοδόξου Διασκέψεως καί τῆς Συνόδου τῶν Μακαριωτάτων Προκαθημένων (Σαμπεζύ –Γενεύης, Ἰανουάριος 2016 ), τά ὁποῖα καί ἐλάβομεν διά τῆς Ἱερᾶς ἡμῶν Συνόδου.

Τά ἐν λόγῳ θέματα τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου προσυνεζητήθησαν καί προαπεφασίσθησαν ὑπό τῶν ὡς ἄνω δύο ὀργάνων (Προσυνοδικῆς Διασκέψεως καί Συνόδου Προκαθημένων) καί ἕπεται ὡς τό εἰκός ἡ ἐπικύρωσις αὐτῶν ἐν τῇ Ἁγίᾳ  καί Μεγάλῃ Συνόδῳ διά τῆς μιᾶς ψήφου, ἥν θά καταθέσῃ ἑκάστη Τοπική Ἐκκλησία διά τοῦ Προκαθημένου αὐτῆς, ἐν τῇ ἀρχῇ τῆς ὁμοφωνίας.

            4.Ὅμως, διά τόν λόγον ὅτι ἡ Σεπτή Ἱεραρχία μας δέν ἐξέφρασε ἐκ τῶν προτέρων ἐν Συνόδῳ τάς θέσεις αὐτῆς ἐπί τῶν ὡς ἄνω θεμάτων τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου, ἀλλ΄ ἔχει εἰς τάς χεῖρας αὐτῆς προειλημμένας ἀποφάσεις, θά συμμετάσχῃ δέ εἰς τάς Συνεδρίας αὐτῆς δι΄ἀντιπροσωπείας Ἱεραρχῶν καί ὄχι,  ὡς θά ἔδει, διά τῆς ὁλότητος τοῦ Σώματος αὐτῆς, καταδεικνύεται δι΄ἐγγράφων καί ὑπομνημάτων σεβασμίων καί εὐπαιδεύτων Μελῶν Αὐτῆς (ὡς λ.χ. τῶν Σεβασμιωτάτων Μητροπολιτῶν Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱεροθέου καί Νέας Σμύρνης κ.Συμεών) ἡ διαφωνία ἐπί σοβαρῶν θεολογικῶν ἐκκλησιολογικῶν καί κανονικῶν θεμάτων, ἀφορώντων εἰς τήν θεματολογίαν καί τάς περί τῆς συγκλήσεως τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου ἀποφάσεις τῶν ἁρμοδίων ὀργάνων. Εἰς τά ἐν λόγῳ ἔγγραφα -ὑπομνήματα θά ἦτο χρήσιμον νά συναριθμηθοῦν, τόσον τό ἀπό 11-2-2016 ἐμπεριστατωμένον κείμενον τοῦ Πανιερ.Μητροπολίτου Λεμεσοῦ κ. Ἀθανασίου πρός τήν Ἱεράν Σύνοδον τῆς Κύπρου, ὅσον καί τό ἀπό 10-2-2016 περισπούδαστον ἐπιστολικόν κείμενον τοῦ ἐλλογ.Καθηγητοῦ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Α.Π.Θ. κ. Δημητρίου Τσελεγγίδου πρός τήν Ἱεράν ἡμῶν Σύνοδον.

            5.Ταπεινῶς φρονῶ, ἔπειτα ἀπό τάς σοβαράς παρατηρήσεις τῶν Σεβασμιωτάτων ἁγίων Ἀδελφῶν καί τοῦ Δογματολόγου Καθηγητοῦ κ.Τσελεγγίδου ἐπί τοῦ κειμένου τῆς Ε΄ Πανορθοδόξου Διασκέψεως, τό ὁποῖον τιτλοφορεῖται «Σχέσεις τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας πρός τόν λοιπόν Χριστιανικόν κόσμον», ἀλλά καί κατόπιν τοῦ γεγονότος ὅτι ἡ Ἐκκλησία τῆς Γεωργίας τό ἀπορρίπτει ἐξ ὁλοκλήρου, καί εἰσηγοῦμαι εἰς τήν Ι.Σ.Ι. ὅπως προτείνῃ εἰς τήν Ἁγίαν καί Μεγάλην Σύνοδον τήν ἀπόσυρσιν καί τήν ριζικήν ἀναθεώρησιν αὐτοῦ. Καί εἰς τήν Ἱεράν Σύνοδον τοῦ Πατριαρχείου Ρωσίας προεβλήθησαν, κατά τήν πρόσφατον Συνεδρίαν αὐτῆς, σοβαραί ἐνστάσεις καί ἐπιφυλάξεις.

            Ἀνεφέρθη καί προηγουμένως ὅτι, παρά τήν διακήρυξιν εἰς τό κείμενον:«Σχέσεις τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας πρός τόν λοιπόν Χριστιανικόν κόσμον» τῆς Ἐκκλησιαστικῆς αὐτοσυνειδησίας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, οὔσης τῆς «Μιᾶς Ἁγίας Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας» (ἄρθρον 1), εἰς τό ἄρθρον 6 «ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἀναγνωρίζει τήν ἱστορικήν ὕπαρξιν ἄλλων Χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν καί ὁμολογιῶν μή εὑρισκομένων ἐν κονωνίᾳ μετ’ αὐτῆς». Ἐλέχθησαν τά προσήκοντα περί τοῦ σοβαροτάτου αὐτοῦ ἐκκλησιολογικοῦ θέματος. Εἰς τό αὐτό ἄρθρον, ἐνῷ ὁμολογεῖται ὅτι «κατά τήν ὀντολογικήν φύσιν τῆς Ἐκκλησίας ἡ ἑνότης αὐτῆς εἶναι ἀδύνατον νά διαταραχθῇ», ἐν τούτοις εἰς τό τέλος τοῦ ἰδίου ἄρθρου σημειοῦται ὅτι ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μέ τήν συμμετοχήν της εἰς τήν Οἰκουμενικήν Κίνησιν ἔχει ὡς «ἀντικειμενικόν σκοπόν τήν προλείανσιν τῆς ὁδοῦ τῆς ὁδηγούσης πρός τήν ἑνότητα».

            Καί ἐάν μέν ὑπονοεῖται ἐνταῦθα ἡ ἐπιστροφή τῶν ἀπεσχισμένων Δυτικῶν Χριστιανῶν εἰς τήν ΜΙΑΝ καί μόνην Ἐκκλησίαν ἔχει καλῶς, οὐδέν πρόβλημα. Δέν διαφαίνεται, ὅμως, τοιοῦτόν τι ἀπό τό γράμμα καί τό πνεῦμα τοῦ κειμένου αὐτοῦ. Ἀντιθέτως, μάλιστα, συμφώνως καί πρός τό σχόλιον τοῦ Καθηγητοῦ κ.Τσελεγγίδου, «δίνεται ἡ ἐντύπωση, ὅτι ὑπάρχει δεδομένη διαίρεση στήν Ἐκκλησία καί οί προοπτικές τῶν διαλεγομένων ἀποβλέπουν στήν διασπασθεῖσα ἑνότητα».[9]

            Εἰς τό ἴδιον μῆκος κύματος κινοῦνται καί αἱ φράσεις τοῦ ἄρθρου 5 «ἐπί τῷ τέλει τῆς ἀναζητήσεως …τῆς ἀπολεσθείσης ἑνότητος τῶν Χριστιανῶν» καί τοῦ ἄρθρου 7 «αἱ κοιναί προσπάθειαι πρός ἀποκατάστασιν τῆς χριστιανικῆς ἑνότητος». Στοιχοῦν δέ αὗται καί εἰς τούς λόγους τοῦ Παναγ. Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.Βαρθολομαίου, τόσον κατά τήν ἐν ἔτει 2014 συνάντησιν αὐτοῦ εἰς τά Ἱεροσόλυμα μετά τοῦ Πάπα Φραγκίσκου, ὅτε ἐχαρακτήρισε τήν Ἁγίαν μας Ἐκκλησίαν ὡς «Μίαν Ἁγίαν, ἀλλά διεσπασμένην ἐν χρόνῳ», ὅσον καί κατά τήν θρονικήν ἑορτήν ἐν Κων/πόλει, ὅτε ὡμίλησε περί Ἐκκλησιῶν (Ὀρθοδόξου καί Ρωμαιοκαθολικῆς) «ἀπεσχισμένων ἀλλήλαις», ἐνῷ ἡ ἀπόσχισις καταγράφεται μόνον εἰς τούς Ρωμαιοκαθολικούς, οἱ ὁποῖοι ἀπέστησαν καί ἀπεσχίσθησαν ἐκ τῆς Μιᾶς Ἁγίας Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας.

            Εἰς τό ἄρθρον δέ 22 τοῦ αὐτοῦ κειμένου, τό ὁποῖον «θεωρεῖ καταδικαστέαν πᾶσαν διάσπασιν τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας» καταγράφεται τό ἑξῆς: «Ὡς μαρτυρεῖ ἡ ὅλη ζωή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἡ διατήρησις τῆς γνησίας ὀρθοδόξου πίστεως διασφαλίζεται μόνον διά τοῦ συνοδικοῦ συστήματος, τό ὁποῖον ἀνέκαθεν ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ἀπετέλει τόν ἁρμόδιον καί ἔσχατον κριτήν περί τῶν θεμάτων πίστεως», ὅπερ ἄτοπον, γνωστῆς οὔσης τῆς περί τούτου Ὀρθοδόξου Παραδόσεως, τήν ὁποίαν, ὡς προεῖπον, ὑποστηρίζει  καί προβάλλει ἐναργέστατα ὁ ἀείμνηστος Κανονολόγος Καθηγητής τοῦ Πανεπιστημίου Ἁμίλκας Ἀλιβιζᾶτος (βλ. τήν ὑπ’ἀριθμόν  8 ὑποσημείωσιν ἐν τῇ σελίδι 10 τοῦ παρόντος).

            6.Ὡσαύτως, ταπεινῶς καταθέτω καί τήν ἀνησυχίαν καί παράκλησίν μου νά ληφθοῦν ὑπ’ ὄψιν ὡρισμέναι προτάσεις, ἀφορῶσαι εἰς αὐτήν ταύτην τήν ὀνομασίαν τοῦ Π.Σ.Ε. καί τήν ἐντός αὐτοῦ θέσιν καί παρουσίαν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας.

            Εἰς τό κείμενον «Σχέσεις τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας πρός τόν λοιπόν Χριστιανικόν κόσμον», ἄρθρον 16, σημειοῦται ὅτι : «Αἱ Ὀρθόδοξοι Ἐκκλησίαι Γεωργίας καί Βουλγαρίας ἀπεχώρησαν ἐκ τοῦ Π.Σ.Ε., ἡ μέν πρώτη ἐν ἔτει 1997, ἡ δέ δευτέρα ἐν ἔτει 1998, ὡς ἔχουσαι ἰδίαν αὐτῶν γνώμην περί τοῦ ἔργου τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν καί οὕτω δέν συμμετέχουν εἰς τάς ὑπ’αὐτοῦ καί τῶν ἄλλων διαχριστιανικῶν ὀργανισμῶν δραστηριότητας». Αἱ λοιπαί τοπικαί Ὀρθόδοξοι Ἐκκλησίαι  συμμετέχουν ὡς ἐλαχίστη μειοψηφία εἰς τό Π.Σ.Ε., ἔναντι τῆς πλειάδος τῶν Προτεσταντικῶν παραφυάδων, ἐνῷ οἱ Ρωμαιοκαθολικοί δέν συμμετέχουν ὡς μέλη, ἀλλά παρίστανται ὡς παρατηρηταί. Ὡς ἐκ τούτου τά ἀναφυόμενα ἐρωτήματα εἶναι τά ἑξῆς: α) Οἱ Ρωμαιοκαθολικοί εἶναι σωφρονέστεροι ἡμῶν τῶν Ὀρθοδόξων καί ἡμεῖς ἐνδοτικότεροι ἐκείνων ὡς πρός τήν συνύπαρξιν καί συνεργασίαν ἡμῶν ἐν τῷ Π.Σ.Ε.; β) Ἡ καθ΄ἡμᾶς Ὀρθόδοξος Ἐλλαδική Ἐκκλησία, μετά πάροδον ἑπτά περίπου δεκαετιῶν, δέν ἀπέκτησε ὡς αἱ προμνημονευθεῖσαι Ὀρθόδοξοι Ἐκκλησίαι «ἰδίαν γνώμην περί τοῦ ἔργου τοῦ Π.Σ.Ε»; γ) Δέν προβληματίζεται ἐκ τοῦ γεγονότος ὅτι θεωρεῖται, παρά τήν ἐκκλησιολογικήν αὐτοσυνειδησίαν της, ὡς μία ἐκ τῶν πολλῶν «Χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν» (γράφε˙ παρασυναγωγῶν καί αἱρέσεων, αἱ ὁποῖαι παραχαράσσουν καί ἀλλοιώνουν τήν σῴζουσαν ἀλήθειαν τοῦ Χριστοῦ καί ἀσφαλῶς δέν ἀποτελοῦν, ὡς ἐλέχθη, «ἄλλας ὁδούς σωτηρίας;». δ) Πῶς αἰσθάνεται ἡ ἡμετέρα Ἐκκλησία μετά τόν συναγελασμόν, τάς συμπροσευχάς καί τά λοιπά «ἔκτροπα» ἀπό πνευματικῆς πλευρᾶς , τά ὁποῖα παρατηροῦνται κατά τάς συνεδρίας τοῦ Π.Σ.Ε.;

            Εἰς τό σημεῖον αὐτό καί εἰς ἐπίρρωσιν τῶν γραφομένων θά ἀναφερθῶ εἰς τάς ἀπαραδέκτους ἐκκλησιολογικάς θέσεις τάς διατυπωθείσας ὑπό τῆς 10^ης Γενικῆς Συνελεύσεως τοῦ Π.Σ.Ε. εἰς τό Πουσάν τῆς Κορέας καί γενομένας ὁμοφώνως ἀποδεκτάς και ὑπό τῶν παρισταμένων ὀρθοδόξων ἀντιπροσώπων, διά τάς ὁποίας κατετέθη εἰς τήν Ἱεράν Σύνοδον ἔγγραφος διαμαρτυρία ἕξ (6) Μητροπολιτῶν (Δρυϊνουπόλεως, Πειραιῶς, Γλυφάδας, Κυθήρων, Αἰτωλίας καί Γόρτυνος), καί τόν  μῆνα  Φεβρουάριον τοῦ 2014, ἀλλ΄οὐδεμία γραπτή ἤ προφορική ἀπάντησις ἤ ἐξήγησις ἐδόθη.

Παραθέτω αὐτούσιον μικρόν ἀπόσπασμα:«Τό ἐν λόγῳ ἐπίσημον κείμενον «Δήλωσις Ἑνότητος» (Unity Statement) τῆς 10^ης Συνελεύσεως τοῦ Π.Σ.Ε. ἐπιτίθεται κατά τῆς Ὀρθοδοξίας, τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, ἀποδεχόμενον (α) ὅτι καί ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μετά τῶν λοιπῶν «ἐκκλησιῶν» πρέπει νά μετανοήσῃ διά τήν διάσπασιν τῶν χριστιανῶν, (β) ὅτι ἡ Ἐκκλησία, οὖσα Σῶμα Χριστοῦ, δέν διέπεται παρά ταῦτα ἀναγκαίως ὑπό δογματικῆς ὁμοφωνίας, οὔτε καί ἐν αὐτῇ τῇ ἀποστολικῇ ἐποχῇ, (γ) ὅτι ὑφίσταται νῦν ἀόρατος ἐκκλησιαστική ἑνότης τοῦ χριστιανισμοῦ καί προσδοκᾶται ἡ ὁρατή ἑνότης τῆς Μιᾶς Ἐκκλησίας, (δ) ὅτι ἡ προσευχή τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ «ἵνα πάντες ὦσιν ἕν», δέν ἔχει ἐκπληρωθῇ, ἀλλ΄ ἀπόκειται εἰς ἡμᾶς τό καθῆκον τοῦτο (ε) ὅτι ἡ Ἐκκλησία δύναται νά ἐμπλουτισθῇ καί ὠφεληθῇ ἐκ τῶν χαρισμάτων τῶν ἑτεροδόξων, (στ) ὅτι εἴμεθα ὑπόλογοι ἔναντι τοῦ Θεοῦ ἄν δέν ἐπιδιώκωμεν διαρκῶς τήν χριστιανικήν ἑνότητα πρός ὄφελος τῆς ἔξωθεν καλῆς μαρτυρίας, (ζ) τήν πονηράν ἀσάφειαν, ὅτι ὁ Θεός «πάντοτε μᾶς ἐκπλήσσει» καί ὅτι ἡ Ἐκκλησία προοδεύει εἰς τήν ἐπίγνωσιν τοῦ θείου θελήματος (η) ὅτι πρέπει νά χρησιμοποιηθοῦν νέοι τρόποι προσεγγίσεως τῶν θεολογικῶν διαφωνιῶν καί (θ) ὅτι ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἀλληλένδετος μετά τῆς ἑνότητος τῆς ἀνθρωπότητος καί τῆς κτίσεως.

            Πέραν τούτων, τό κείμενον (ι) ἔχει καί σαφῆ μή χριστιανικόν οἰκολογικόν προσανατολισμόν, ὁμιλοῦν περί ἀναμονῆς ἐγκοσμίου ἀνακαινισμοῦ τῆς κτίσεως καί ἐπιγείου εὐημερίας αὐτῆς καί τῆς ἀνθρωπότητος καί περί τῆς πρός τοῦτο ἀνθρωπίνης εὐθύνης, ποιεῖται δέ λόγον (ια) καί περί  συνεργασίας τῶν χριστιανῶν καί μεθ΄ ἑτεροθρήσκων ἤ ἀθρήσκων ὑπέρ τῆς ἐπιγείου ταύτης εὐημερίας!  «Οὐδέν θαυμαστόν», λοιπόν, ὅτι τό κείμενον χρησιμοποιεῖ καί τόν πασίγνωστον ἀποκρυφιστικόν ὅρον «ὁλιστικός» ἐκ τοῦ μονισμοῦ, διά νά χαρακτηρίσῃ τήν ἀποστολήν τῆς Ἐκκλησίας (“holistic mission-evangelism”). Ὑπονοούμενα ἀφίνει τό κείμενον καί ὑπέρ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀποδοχῆς «περιθωριακῶν» τρόπων ζωῆς, ἄνευ διευκρινήσεων περί ἁμαρτίας καί μετανοίας, ἡ τελική στόχευσις τῶν ὁποίων δέον νά συνεκτιμηθῇ μετά τῆς γενικωτέρας θετικῆς στάσεως τῆς Συνελεύσεως τοῦ Πουσάν ἔναντι τῆς ὁμοφυλοφιλίας»[10].

            Ἔπειτα ἀπό αὐτά δέν θά ἔπρεπε νά εἰσηγηθῶμεν τά ἁρμόδια καί τά προσήκοντα εἰς μίαν τοιαύτην μεγίστης σημασίας Ἁγίαν καί Μεγάλην Σύνοδον, ἡ ὁποία ἐπί ἕνα περίπου αἰῶνα προετοιμάζεται; Δέν θά ἠδυνάμεθα, ἐάν θέλωμεν νά συμμετέχωμεν εἰς τό Συμβούλιον αὐτό δι΄ ἀνθρωπιστικούς καί εἰρηνευτικούς καί μόνον λόγους, ἄνευ εὐχῶν, λατρευτικῶν ἐκδηλώσεων καί συμπροσευχῶν, νά τό ὀνομάσωμεν Παγκόσμιον Συμβούλιον Χριστιανικῶν Κοινωνιῶν ἤ Κοινοτήτων;

Γ’

            Μετά τά ὡς ἄνω, προφανῶς, δέν γίνεται ἀποδεκτή ἡ ἐξίσωσις τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου μέ τάς προδιαγραφάς μιᾶς νέας Οἰκουμενικῆς Συνόδου.Ἐνῷ διεκδικεῖ «Πανορθόδοξον κῦρος», δέν θέλει νά εἶναι αὐτό, τό ὁποῖον ὑποδηλοῖ ὁ ἐπίζηλος τίτλος της. Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Μεσσηνίας κ.Χρυσόστομος, κατά τήν ἐνημέρωσιν τῆς Σεπτῆς Ἱεραρχίας τόν Ὀκτώβριον τοῦ 2014 περί τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου ἀνέφερε καί τά ἑξῆς: ««ἡ ἰδία ἡ θεματολογία, ὡς αὕτη καθωρίσθη πανορθοδόξως καί ὁμοφώνως, καί ὁ σκοπός συγκλήσεως τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου, προσδιορίζει καί τόν χαρακτῆρα Αὐτῆς τῆς Συνόδου οὐχί ὡς Οἰκουμενικῆς, ἀλλ’ ὡς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας».[11]

Ἐπανερχόμενος δέ καί αὖθις εἰς τό θέμα τῆς μή συμμετοχῆς ὅλων τῶν ἐν ἐνεργείᾳ Ἐπαρχιούχων Ἐπισκόπων εἰς τήν Ἁγίαν καί Μεγάλην Σύνοδον καί τῆς μιᾶς ψήφου ἑκάστης ἐκ τῶν Τοπικῶν Ἐκκλησιῶν, κατατιθεμένης ὑπό τοῦ Προκαθημένου μιᾶς ἑκάστης, θεωρῶ σκόπιμον νά παραθέσω τάς ἐπ΄ αὐτοῦ διαπιστώσεις-ἐπισημάνσεις τοῦ ἐκ τῶν νεωτέρων Καθηγητῶν τοῦ Τμήματος Θεολογίας τοῦ ΑΠΘ κ. Χρυσοστόμου Σταμούλη.[12] «…Ἔχω τήν αἴσθηση ὅτι ἡ μεγάλη καί εὐλογημένη εὐκαιρία ἔχει νά κάνει κυρίως μέ τή βάση τῆς Ἐκκλησίας. Μία βάση ξεκομμένη ἀπό τήν πληροφόρησι καί συνεπῶς τή συμμετοχή σέ ὅλα ὅσα τήν ἀφοροῦν ἄμεσα καί ἀποτελοῦν ὡς μή ὄφειλε ἀντικείμενο χειρισμῶν ἀποκλειστικά τῆς κορυφῆς... Ἐάν διαπιστώνεται, λοιπόν, ἕνα ἔλλειμμα αὐτό βρίσκεται στήν ἐνημέρωση τῆς βάσης, στήν ἐνημέρωση τῶν λαϊκῶν, ἀλλά καί τῶν κληρικῶν τόσο τῶν δύο πρώτων βαθμίδων, ὅσο καί τῶν Ἐπισκόπων τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν. Φαίνεται ἔτσι νά λησμονεῖται ἤ νά παραθεωρεῖται, πώς «ἡ Σύνοδος δέν συνέρχεται γιά τόν ἑαυτό της, συνέρχεται γιά ὅλο τό λαό τοῦ Θεοῦ, γιά ὅλο τόν κόσμο», καθώς «εἶναι ἐκ τοῦ σώματος», «ἐν τῷ σώματι», «διά τό σῶμα».

            Ὡς ἐκ τούτου, συνεχίζει ὁ κ.Καθηγητής, οἱ ἐνστάσεις οἱ ὁποίες καί ἐδῶ διατυπώθηκαν ἀπό μέλη τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας δέν εἶναι χωρίς ἔρεισμα. Ὄντως, ἡ συγκεκριμένη διαδικασία εἶναι ἀμάρτυρη ἐντός τῆς ἱστορίας τῆς Ἐκκλησίας. Ὄντως φαίνεται νά ἀγνοεῖται τό ἱστορικό κεκτημένο πού θέλει τόν κάθε Ἐπίσκοπο νά ἔχει μία ψῆφο. Ὄντως φαίνεται νά ἀντικαθίσταται  ὁ Ἐπίσκοπος ἀπό τόν πρῶτο καί νά ὑποχωρεῖ ἡ ἰδιαιτερότητα τοῦ προσώπου γιά χάρη τοῦ καθόλου τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας... Καί δέν χωρά καμία ἀμφιβολία πώς σέ ὅλα τά παραπάνω θά μπορούσαμε νά προσθέσωμε καί ἄλλα. Νά ποῦμε γιά παράδειγμα ὅτι μέ τήν ἀποδοχή τῆς ὁμοφωνίας, ἀλλά καί τῆς μίας ψήφου ἡττᾶται ἡ Ἐκκλησιολογία τῆς συνοδικότητας, βιάζεται ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καί περιθωριοποιεῖται ἡ ἴδια ἡ ζωή…».

Μακαριώτατε Ἅγιε Πρόεδρε,

Σᾶς κατεπόνησα μέ τό εὐσύνοπτον αὐτό ὑπόμνημά μου. Θεωρῶ ὅτι μελετώμενον δύναταί πως νά συμβάλῃ εἰς τήν ἐπιτυχεστέραν πραγματοποίησιν τῶν ἐργασιῶν τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου .

Ὡς πρός τήν ἐπιλογήν καί τήν συμμετοχήν τῶν 24 Σεβ.Μητροπολιτῶν εἰς αὐτήν, ἐνῷ τό γε νῦν ἔχον δέν ἐπιθυμῶ προσωπικῶς νά συμμετάσχω  διά τούς προμνημονευθέντας κανονικούς λόγους, ἐκτός ἐάν ἄλλως δόξῃ τῇ Σεπτῇ Ι.Σ.Ι., κλίνω πρός τήν πρότασιν τοῦ Σεβ.Μητροπολίτου Ν.Σμύρνης μέ τήν ἑξῆς προσθήκην: Ἀφοῦ ἐκ τῆς Δ.Ι.Σ. προκριθοῦν οἱ ἕξ (6) ἀρχαιότεροι μετά τοῦ Ἀντιπροέδρου αὐτῆς, καί ἀπό τάς δύο Μ.Σ.Ε ἐπί τῶν Διορθοδόξων καί τῶν Διαχριστιανικῶν Σχέσεων καί τῶν Δογματικῶν καί Νομοκανονικῶν Ζητημάτων προτιμηθοῦν τά τρία (3) ἀρχαιότερα τακτικά μέλη (ἐξ ἀμφοτέρων), ἡ Σεπτή Ἱεραρχία διά μυστικῆς ψηφοφορίας ἤ διά κληρώσεως (ὅπως γίνεται διά τήν ἐπιλογήν τῶν μελῶν τῶν Συνοδικῶν Δικαστηρίων), ἀφοῦ προηγουμένως ἐρωτηθοῦν ἅπαντα τά μέλη τῆς Ι.Σ.Ι., ποῖα θέλουν διά λόγους προσωπικούς (ὑγιείας, γήρατος ἤ σωματικῆς ἀδυναμίας) νά μήν συμμετάσχουν, νά προβῇ εἰς τήν ἐπιλογήν τῶν ἄλλων δώδεκα (12) Σεβασμιωτάτων ἁγίων Ἀδελφῶν.

            Ταπεινῶς φρονῶ ὅτι, οὕτως ἐχόντων τῶν πραγμάτων, ἡ διά τοῦ ἑνός ἤ τοῦ ἄλλου τρόπου ἐπιλογή τῆς ἐν θέματι ἀντιπροσωπείας θά εἶναι διακαιοτέρα καί περισσότερον παρά πάντων ἀποδεκτή.

            Ἐπί δέ τούτοις, ὑποσημειούμενος εὐλαβῶς, διατελῶ,

Μετά βαθυτάτου σεβασμοῦ

Ἐλάχιστος ἐν Χριστῷ Ἀδελφός

Κοινοποίησις : Σεβασμιωτάτους Μητροπολίτας, Μέλη τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος.

---

[1] Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου καί Ἀγαπίου Ἱερομονάχου, Πηδάλιον τῆς Νοητῆς Νηός τῆς Μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἔκδ.Β’, ἐν Ἀθήναις 1841. 

[2] Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου καί Ἀγαπίου Ἱερομονάχου, Πηδάλιον..., ἔκδ. Β’ ἐν Ἀθήναις 1841, Περί τῆς Ἁγίας καί Οἰκουμενικῆς Πρώτης Συνόδου, Προλεγόμενα, ὑποσημ.1, σ.66.

[3] Ἔνθ΄ ἀνωτ. ὑποσημ.1, σ.66, Δοσιθέου σελ. 633 τῆς Δωδεκαβίβλου.

[4] Αὐτόθι.

[5] Πραξ. ιε’ 28.

[6] Β’ Κορ. γ’ 17.

[7] Ἀρχιμ. Ἐπιφανίου Θεοδωροπούλου, Ἄρθρα-Μελέται-Ἐπιστολαί, τ. Α’, Ἀθῆναι 1981, σσ.152-153.

[8] Ἁμίλκα Σ. Ἀλιβιζάτου(†), Καθηγητοῦ τοῦ Κανονικοῦ Δικαίου ἐν τῷ Πανεπιστημίῳ Ἀθηνῶν, Οἱ Ἱεροί Κανόνες, ἔκδ.Τρίτη 1997, Ἀποστολική Διακονία, Ἀθῆναι, σελ. 20.

[9] Δημ.Τσελεγγίδου, Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου, Ἐπιστολή πρός τόν Σεβ.Μητροπολίτην Κισινιέφ καί πάσης Μολδαβίας κ. Βλαδίμηρον, Θεσ/νίκη 31/1/2016, σελ.2.

[10] Ἐπιστολικόν ἔγγραφον Σεβ. Μητροπολιτῶν , Ἀθῆναι 7-2-2014, πρός τήν Ἱεράν Σύνοδον τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ,σελ.3, περί ἀπαραδέκτων ἐκκλησιολογικῶν θέσεων τῆς 10^ης Γενικῆς Συνόδου τοῦ Π.Σ.Ε εἰς τό Πουσάν Κορέας.

[11] Χρυσοστόμου Σαββάτου, Μητροπολίτου Μεσσηνίας, Εἰσήγησις ἐνώπιον τῆς Ι.Σ.Ι. μέ θέμα : «Ἐνημέρωσις περί τῆς μελλούσης Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου, σελ. 8, παρ. 2.

[12] Χρυσοστόμου Σταμούλη, «Ἡ λειτουργία τῆς ὁμοφωνίας καί ἡ ποιητική τῆς ἑνότητας», Εἰσήγησις «Πρός τήν Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδο». (3-5 Δεκεμβ. 2015).