ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ - ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟ

Λαφονησιώτικα αποκριάτικα έθιμα
Απόκριες (Αποκριές)ονομάζονται οι τρεις εβδομάδες που αρχίζουν την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου, ημέρα που αρχίζει το Τριώδιο, και τελειώνουν την Κυριακή της Τυροφάγου (Τυρινής ). Ετυμολογικά η λέξη αποκριές σημαίνει αποχή από το κρέας. Κύριο χαρακτηριστικό των ημερών τόσο στην Ελλάδα , όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη είναι οι μεταμφιέσεις.
 

Για τους Λαφονησιώτες, και τις Λαφονησιώτισσες, όπως και για τους τους Έλληνες απανταχού,οι Αποκριές είναι συνώνυμο της χαράς,του κεφιού,της ευθυμίας,της εκτόνωσης, της διασκέδασης του ξεφαντώματος.

Πρώτη εβδομάδα

Η εβδομάδα αυτή,σύμφωνα με την ελληνική παράδοση, ονομάζεται «λυτή», γιατί πιστεύουν ότι οι ψυχές των πεθαμένων αφήνονται ελεύθερες να κυκλοφορούν στον επάνω κόσμο. Οι Ελαφονησιώτες την ονομάζουν “λυτή”, γιατί τη βδομάδα αυτή επιτρέπεται η κατάλυση των ζωικών τροφών ακόμη και τις ημέρες της Τετάρτης και της Παρασκευής. Η λέξη “λυτή “προέκυψε από εσφαλμένη τους ετυμολογία(παρετυμολογία) της λέξης κατάλυση.
Την Πέμπτη της εβδομάδας αυτής, την οποία ονομάζουμε “Τσικνοπέμπτη”, έψηναν και μαγείρευαν κρέας και το άφηναν να τσικνίσει για το έθιμο της ημέρας. Από όλες τις λαφονησιώτικες γειτονιές αναδύονταν στον αέρα οι μυρωδιές του τσικνισμένου κρέατος .

Κυριακή της Κρεατινής (της Απόκρεω)

Την Κρεατινή (Κυριακή της Απόκρεω) συγκεντρώνονταν σε συγγενικά σπίτια για να αποκριέψουν (αποκρέψουν). Η κάθε νοικοκυρά έφτιαχνε το φαγητό της,το οποίο ήταν,συνήθως,κρέας κοκκινιστό με μακαρόνια. Οι νοικοκυρές συναγωνίζονταν ποια θα φτιάξει το πιο νόστιμο. Όλα τα μέλη των οικογενειών κρατούσαν τσουπλέκια(σκεύη),καρέκλες,

σκαμνιά,σοφράδες και ξεκινούσαν για να πάνε στα σπίτια που τους είχαν προσκαλέσει.

Η χαρά των παιδιών ήταν πολύ μεγάλη, γιατί δοκίμαζαν άλλες γεύσεις φαγητών πέρα του καθημερινού που παρασκεύαζε η μητέρα τους. Επιπλέον συναντούσαν εκεί τα ξαδέλφια τους. Τα παιδιά,όταν ήταν μικρό το σπίτι,σύνηθες για την εποχή εκείνη,τους έστρωναν κάτω από το τραπέζι, που έτρωγαν οι μεγάλοι, ένα τραπεζομάντιλο και έτρωγαν εκεί. Από το σημείο εκείνο έκαναν ό,τι λογής σκανταλιά ,μπορείς να φανταστείς. Δεν είχαν άμεση οπτική επαφή με τους γονείς τους κι ούτε αυστηρή επιτήρηση.

Άρχιζε το φαγοπότι με ευχές, αστεία, τραγούδια κι ύστερα χορό. Πλούσιος,επίσης, έρεε ο οίνος που εύφρανε τους ουρανίσκους τόσο των συνδαιτυμόνων, όσο και των επισκεπτών. 

Επισκέπτες ήταν οι μουσκαράδες (μασκαράδες), οι οποίοι ντύνονταν με αυτοσχέδιες στολές. Κάλυπταν τα πρόσωπά τους με μουτσούνες (μάσκες) ή μαντήλια για να μην αναγνωρίζονται. 

Τους έδιναν μεζέ και κρασί. Όταν στο σπίτι χόρευαν, έμπαιναν κι οι μουσκαράδες (μασκαράδες) στο χορό. Ποτέ, όμως δεν αποκάλυπταν την ταυτότητά τους. 

Έκαναν αγώνες στοιχημάτων μεταξύ τους οι οικοδεσπότες και οι επισκέπτες για το ποιος είναι ο κάθε μασκαράς. Όταν έμπαιναν στο χορό προσπαθούσαν από τα τσαλίμια τους (τις κινήσεις τους) να ανακαλύψουν την ταυτότητά τους. 

Πολλές φορές έφευγαν δίχως να φανερώσουν την ταυτότητα τους,αφήνοντας τους οικοδεσπότες και τους καλεσμένους να αναρωτιούνται ποιοι ήταν. Άλλες φορές έβγαζαν τη μάσκα και αποκαλύπτονταν. Ευχαριστούσαν τη συντροφιά, εύχονταν και του χρόνου,καληνύχτιζαν και έφευγαν για να συνεχίσουν τις επισκέψεις τους. Ούτε και έπρεπε κάποιος να τους αποκαλύψει. Αν κάποιο παιδί αναγνώριζε κάποιον και τον φανέρωνε, οι γονείς του το μάλωναν έντονα.

Την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν κασετόφωνα, pick – ups, στερεοφωνικά, cds, p.c.s. Υπήρχαν μόνο γραμμόφωνα, τα οποία διέθεταν μόνο τα καφενεία. Επίσης ούτε όλοι γνώριζαν κάποιο μουσικό όργανο. Έτσι τραγουδούσαν χωρίς τη συνοδεία οργάνων με το στόμα (α καπέλα). 

Το εγχείρημα αυτό αναλάμβαναν οι καλλίφωνοι της συντροφιάς,οι οποίοι τραγουδούσαν σόλο και οι υπόλοιποι επαναλάμβαναν τη στροφή του τραγουδιού. 

Οι μασκαράδες χόρευαν λίγο και στη συνέχεια έφευγαν για να επισκεφτούν και άλλα σπίτια. Σε όλα τα σοκάκια της Ελαφονήσου συναντούσες μασκαράδες με τα φακά (φακούς) στο χέρι, γιατί την εποχή εκείνη δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα,να γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι, να τρώνε, να πίνουν και να διασκεδάζουν. Μετά την Κυριακή της Κρεατινής (της Απόκρεω) έπαυε η κρεοφαγία.

Κυριακή, της Τυρινής

Η επόμενη τελευταία εβδομάδα των Αποκριών είναι η «Τυρινή». Το έθιμο επαναλαμβανόταν ακριβώς όπως και την Κυριακή της Κρεατινής (της Απόκρεω).Η διαφορά μόνο ήταν στα εδέσματα και τα σπίτια. Τώρα έπρεπε να συγκεντρωθούν σε άλλο συγγενικό σπίτι. Καθώς,όπως προαναφέραμε, απείχαν από το κρέας, το κύριο συστατικό των τροφών ήταν το τυρί, εξού και το όνομα “Τυρινή”. Έτσι έτρωγαν την Κυριακή αυτή τυρόπιτες,χορτόπιτες παρασκευασμένες με χόρτα άγρια και τυρί,μακαρόνια με τυρί, χυλοπίτες με γάλα, αυγά,γάλα και τυροκομικά είδη. Φυσικά δεν απουσίαζαν από το τραπέζι και τα τηγανιτά ψάρια, συνοδευτικό φαγητό όλων των Λαφονησιώτικων πιάτων.

Αφού σταύρωναν το τραπέζι και πριν αρχίσουν το φαγητό, έπαιρναν μια πιρουνιά μακαρόνια,την έβαζαν στο στόμα τους και έκαναν “κλου κλου κλου”,μιμούμενοι την κλώσα. Αυτό το έκαναν για κλωσήσουν οι κότες τους. Τη Σαρακοστή,επειδή νήστευαν και δεν έτρωγαν αυγά,τα έβαζαν για να τα επωάσουν οι κότες. Έβαζαν “κλωσούδες”, όπως έλεγαν. Πρώτα,όμως ,έπρεπε να κλωσήσουν οι κότες. Γι' αυτό είχαν αυτό το έθιμο με τα μακαρόνια της Τυρινής.

Μετά άρχιζε το φαγοπότι και το πήγαινε έλα των μασκαράδων στα σπίτια. Διασκέδααζαν μικροί μεγάλοι ως τις πρώτες πρωινές ώρες. Τα φαγητά που περίσσευαν τα έριχναν στις κότες και τα γουρούνια. Δεν έπρεπε να μείνει τίποτε,γιατί ξημέρωνε Καθαρή Δευτέρα κι έπρεπε να τα “καθαρίσουν “ όλα.

Αποκριάτικο Τραγούδι:

Ήταν τόσο μεγάλη η χαρά και η έκσταση που αισθάνονταν οι Λαφονησιώτες τις Αποκριές, ώστε στο πνεύμα των ημερών, σκάρωσαν (επινόησαν)το παρακάτω σκωπτικό τραγούδι:

Ήρθανε οι Αποκριές, που παντρεύονται οι γριές.
Κι όσες γριές τ’ ακούσανε, όλες πιλαλούσανε(έτρεχαν).
Και μια γριά μπαμπογριά, λάχανα μαγέρευε (μαγείρευε)
Πατατούλες έγλειφε.
Και της ήρθε μια βουλή
Για να πάει να παντρευτεί.
Δίνει μια του τσικαλιού(τσουκαλιού)
Κι άλλη μια του καπακιού
Φάτε γάτες τα ζουμιά
Κι εσείς κότες τα λάχανα
Κι εγώ πάω να παντρευτώ
Να σπιτονοικοκυρευτώ.

-------------------------------------------------------------------------------------

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ

ΜΕΝΤΗ-ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΙΔΟΥ ΕΥΦΡΟΣΥΝΗΣ (Σύνη) του Σπυρίδωνος, Καθηγήτρια - Νομικός

--------------------------------------------------------------------------------------