Στη Λακωνία, πολύ κοντά στο χωριό Βελανίδια υπάρχει παλαιότατος βυζαντινός ναός του Αγίου Μύρωνος με τοιχογραφίες του 14ου αιώνα. Πρόκειται για μονόχωρο καμαροσκέπαστο ναό που έχει επισκευαστεί το 1919 όπως μαρτυρείται από χάραγμα στον ανατολικό τοίχο.
Οι εσωτερικές διαστάσεις του ναού είναι 7,76 Χ 2,72μ. και οι τοιχοποιία του είναι ασβεστωμένη. Σχετική δημοσίευση για το ναό έχει γίνει από τον Ν.Β. Δρανδάκη στα Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας το 1982.
Από τον αρχικό τοιχογραφικό διάκοσμο του Ναού σώζεται μόνο ένα τμήμα διαστάσεων 1,50 Χ 0.85μ. στο νότιο τοίχο του. Διακρίνονται τέσσερις γυναικείες προτομές σε μετάλλια. Από κάτω, δίπλα στο νεότερο τέμπλο, υπάρχει το κεφάλι του Άρχοντος Μιχαήλ και γεροντικής μορφής Αγίου σε υπερφυσικό μέγεθος.
Αριστερά του σώζεται η επιγραφή ΑΓΙΟΣ και λίγο πιο κάτω μικρό φωτοστέφανο με τα αρχικά ΙΣ ΧΣ. Πρόκειται μάλλον για τον Άγιο Μηνά που συνήθως κρατά την εικόνα του Χριστού. Η κόμμωση του Αγίου θυμίζει αυτή των τοιχογραφιών του ζωγράφου Ιωάννη Παγωμένου της Δυτικής Κρήτης (1313-1347) γεγονός που ενισχύει την άποψη για ευρύτερη λατρεία του Αγίου στην περιοχή. Αναλογίες με κρητικά έργα της εποχής αυτής υπάρχουν στον τρόπο διαγραφής των χαρακτηριστικών και στο πλάσιμο του προσώπου, που στα κρητικά μνημεία είναι περισσότερο νευρώδες.
Η τοπική παράδοση ενισχύει την άποψη ότι το χωριό Βελανίδια σχετίζεται ευρύτερα με τη Δυτική Κρήτη αλλά και με τα Κύθηρα και Αντικύθηρα. Προς τούτο πρέπει να σημειωθούν τα εξής:
α) η εκ Κυθήρων Παναγία Μυρτιδιώτισσα αποτελεί την πολιούχο των Βελανιδίων και ο κεντρικός ναός του χωριού είναι αφιερωμένος στη χάρη της, ενώ
β) το όνομα Θεόδωρος σε ολόκληρη την περιοχή αυτή εορτάζεται στις 12 Μαΐου, ημέρα μνήμης του Οσίου Θεοδώρου των Κυθήρων. Αυτό δεν είναι τυχαίο καθώς εκ της βιογραφίας του Οσίου Θεοδώρου Κυθήρων γνωρίζουμε ότι ο Όσιος διέμεινε στη Μονεμβασία (κοντά δηλαδή στα Βελανίδια) «όπου έζη βίον ασκητικόν, διαιτώμενος εις κελλίον τι ναού τινός». Άρα η σχέση της περιοχής με τα Κύθηρα και τα Αντικύθηρα είναι άμεση και μαρτυρείται από αιώνων.
Εξάλλου μέχρι πρόσφατα και κυρίως κατά τον περασμένο αιώνα πολλοί Βελανιδιώτες αλιείς αναζητούσαν τα προς το ζην στη θάλασσα των Αντικυθήρων και είχαν φιλικές σχέσεις με τους κατοίκους του νησιού συνεχίζοντας την πολυετή σχέση των δύο περιοχών.
Γηραιοί κάτοικοι των Βελανιδίων διηγούνται ότι κάποτε η εορτή του Αγίου Μύρωνος της 17ης Αυγούστου ήταν η δεύτερη σε σημασία και αίγλη στην περιοχή μετά την πολιούχο τους Παναγία Μυρτιδιώτισσα και ακολουθούσε μεγάλο υπερτοπικό γλέντι την επαύριο της εορτής του Δεκαπενταυγούστου που πολλές φορές διαρκούσε 3 ημέρες.
Ακόμα και σήμερα ο Ναός αυτός πανηγυρίζει στις 17 Αυγούστου και αποτελεί ένα σημαντικό προσκύνημα της περιοχής που υπομνηματίζει τη σχέση των Βελανιδίων με τα Αντικύθηρα.
Το γεγονός ότι το εκκλησάκι είναι κτισμένο επί του ακρωτηρίου του Μαλέα με θέα προς το Μυρτώο Πέλαγος ενισχύει και την άποψη ότι πιθανόν κάποιοι που απέπλευσαν από τα Αντικύθηρα κατά τον 14ο αιώνα ή που έπλεαν προς αυτά, ίσως να κινδύνεψαν στην περιοχή αυτή (ο Κάβο Μαλέας φημίζεται για τις κακές του θάλασσες) και να έκαναν τάμα στον Άγιο τους Μύρωνα να χτίσουν ναό προς τιμήν του επί τη διασώσει τους.
Συνεπώς, με σχετική επιφύλαξη βέβαια, η τιμή του Αγίου Μύρωνος στα Αντικύθηρα μπορεί να ανάγεται ήδη στην παλαιολόγεια περίοδο.
Ίσως αν κάποια στιγμή αφαιρεθούν από το ναό αυτό οι νεότεροι σοβάδες, να αποκαλυφθούν περισσότερα στοιχεία για την ιστορία του και ίσως κάποια σαφέστερη επιγραφή που θα μας επιτρέψει μια βεβαιότερη χρονολόγηση του μνημείου.
--------------------------------
Στράτος Χαρχαλάκης
Από το υπό έκδοση βιβλίο του Ευστρατίου Α. Χαρχαλάκη "Ρόδον Μυρίπνοον"
Copyright Ευστράτιος Α. Χαρχαλάκης, 2013
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση χωρίς την άδεια του συγγραφέα
Φωτογραφίες: Χρυσοβαλάντης Καραντζής (Βελανίδια Λακωνίας)
Από τον αρχικό τοιχογραφικό διάκοσμο του Ναού σώζεται μόνο ένα τμήμα διαστάσεων 1,50 Χ 0.85μ. στο νότιο τοίχο του. Διακρίνονται τέσσερις γυναικείες προτομές σε μετάλλια. Από κάτω, δίπλα στο νεότερο τέμπλο, υπάρχει το κεφάλι του Άρχοντος Μιχαήλ και γεροντικής μορφής Αγίου σε υπερφυσικό μέγεθος.
Αριστερά του σώζεται η επιγραφή ΑΓΙΟΣ και λίγο πιο κάτω μικρό φωτοστέφανο με τα αρχικά ΙΣ ΧΣ. Πρόκειται μάλλον για τον Άγιο Μηνά που συνήθως κρατά την εικόνα του Χριστού. Η κόμμωση του Αγίου θυμίζει αυτή των τοιχογραφιών του ζωγράφου Ιωάννη Παγωμένου της Δυτικής Κρήτης (1313-1347) γεγονός που ενισχύει την άποψη για ευρύτερη λατρεία του Αγίου στην περιοχή. Αναλογίες με κρητικά έργα της εποχής αυτής υπάρχουν στον τρόπο διαγραφής των χαρακτηριστικών και στο πλάσιμο του προσώπου, που στα κρητικά μνημεία είναι περισσότερο νευρώδες.
Η τοπική παράδοση ενισχύει την άποψη ότι το χωριό Βελανίδια σχετίζεται ευρύτερα με τη Δυτική Κρήτη αλλά και με τα Κύθηρα και Αντικύθηρα. Προς τούτο πρέπει να σημειωθούν τα εξής:
α) η εκ Κυθήρων Παναγία Μυρτιδιώτισσα αποτελεί την πολιούχο των Βελανιδίων και ο κεντρικός ναός του χωριού είναι αφιερωμένος στη χάρη της, ενώ
β) το όνομα Θεόδωρος σε ολόκληρη την περιοχή αυτή εορτάζεται στις 12 Μαΐου, ημέρα μνήμης του Οσίου Θεοδώρου των Κυθήρων. Αυτό δεν είναι τυχαίο καθώς εκ της βιογραφίας του Οσίου Θεοδώρου Κυθήρων γνωρίζουμε ότι ο Όσιος διέμεινε στη Μονεμβασία (κοντά δηλαδή στα Βελανίδια) «όπου έζη βίον ασκητικόν, διαιτώμενος εις κελλίον τι ναού τινός». Άρα η σχέση της περιοχής με τα Κύθηρα και τα Αντικύθηρα είναι άμεση και μαρτυρείται από αιώνων.
Εξάλλου μέχρι πρόσφατα και κυρίως κατά τον περασμένο αιώνα πολλοί Βελανιδιώτες αλιείς αναζητούσαν τα προς το ζην στη θάλασσα των Αντικυθήρων και είχαν φιλικές σχέσεις με τους κατοίκους του νησιού συνεχίζοντας την πολυετή σχέση των δύο περιοχών.
Γηραιοί κάτοικοι των Βελανιδίων διηγούνται ότι κάποτε η εορτή του Αγίου Μύρωνος της 17ης Αυγούστου ήταν η δεύτερη σε σημασία και αίγλη στην περιοχή μετά την πολιούχο τους Παναγία Μυρτιδιώτισσα και ακολουθούσε μεγάλο υπερτοπικό γλέντι την επαύριο της εορτής του Δεκαπενταυγούστου που πολλές φορές διαρκούσε 3 ημέρες.
Ακόμα και σήμερα ο Ναός αυτός πανηγυρίζει στις 17 Αυγούστου και αποτελεί ένα σημαντικό προσκύνημα της περιοχής που υπομνηματίζει τη σχέση των Βελανιδίων με τα Αντικύθηρα.
Το γεγονός ότι το εκκλησάκι είναι κτισμένο επί του ακρωτηρίου του Μαλέα με θέα προς το Μυρτώο Πέλαγος ενισχύει και την άποψη ότι πιθανόν κάποιοι που απέπλευσαν από τα Αντικύθηρα κατά τον 14ο αιώνα ή που έπλεαν προς αυτά, ίσως να κινδύνεψαν στην περιοχή αυτή (ο Κάβο Μαλέας φημίζεται για τις κακές του θάλασσες) και να έκαναν τάμα στον Άγιο τους Μύρωνα να χτίσουν ναό προς τιμήν του επί τη διασώσει τους.
Συνεπώς, με σχετική επιφύλαξη βέβαια, η τιμή του Αγίου Μύρωνος στα Αντικύθηρα μπορεί να ανάγεται ήδη στην παλαιολόγεια περίοδο.
Ίσως αν κάποια στιγμή αφαιρεθούν από το ναό αυτό οι νεότεροι σοβάδες, να αποκαλυφθούν περισσότερα στοιχεία για την ιστορία του και ίσως κάποια σαφέστερη επιγραφή που θα μας επιτρέψει μια βεβαιότερη χρονολόγηση του μνημείου.
--------------------------------
Στράτος Χαρχαλάκης
Από το υπό έκδοση βιβλίο του Ευστρατίου Α. Χαρχαλάκη "Ρόδον Μυρίπνοον"
Copyright Ευστράτιος Α. Χαρχαλάκης, 2013
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση χωρίς την άδεια του συγγραφέα
Φωτογραφίες: Χρυσοβαλάντης Καραντζής (Βελανίδια Λακωνίας)
