Ο Γενάρης, Ιανουάριος κατά την επίσημη ονομασία, είναι ο πρώτος μήνας του ημερολογίου μας. Βέβαια το ημερολόγιο δεν είναι δικό μας αλλά Ρωμαϊκής προέλευσης.
Το έχουμε ως λαός, να προτιμάμε γενικά τα “της εισαγωγής” πράγματα, ό,τι και αν είναι αυτά, έμψυχα ή άψυχα, υλικά ή πνευματικά.
Ύστερα θέλουμε η οικονομία μας να ορθοποδήσει όταν ως χώρα έχουμε πέσει με τα μούτρα στα εισαγόμενα. Αυτά όμως ας τα δουν και ας τα εξετάσουν οι αρμόδιοι οικονομικοί παράγοντες, εμείς έχουμε άλλο σκοπό στο σημερινό κείμενό μας. Να γνωρίσουμε τον πρώτο μήνα του έτους, να μάθουμε από που πήρε το όνομά του και τόσα άλλα ενδιαφέροντα που τον χαρακτηρίζουν.
Ονομάστηκε Ιανουάριος από τον Ρωμαϊκό Θεό Ιανό, ο οποίος ήταν ο Θεός της αρχής και του τέλους, της μετάβασης από τη μια κατάσταση στην άλλη. Ασκούσε ως Θεός που ήταν υψηλή εποπτεία σε κάθε κρίσιμη καμπή. Στην καμπή του χρόνου, της ζωής και γενικά οποιασδήποτε καμπής, η οποία πάντα είναι επικίνδυνη και ποτέ δεν ξέρεις τι επιφυλάσσει στον καθένα. Ποτέ δεν γνωρίζουμε τι μας περιμένει από την άλλη μεριά.
Οι Ρωμαίοι είχαν μεγάλη εκτίμηση και έδειχναν απεριόριστο σεβασμό. Ακόμα τον παρίσταναν διπρόσωπο. Στις πύλες της Ρώμης το άγαλμά του κοίταζε με το ένα πρόσωπο την έξοδο και με το άλλο την είσοδο της πόλης· κοίταζε δηλαδή ταυτόχρονα προς τα πίσω και προς τα μπρος. Ο προσδιορισμός αυτός ισχύει τόσο για το χώρο όσο και για το χρόνο. Επομένως ο Ιανός αντίκριζε, επίσης, ταυτόχρονα το παρελθόν και το μέλλον. Στο χέρι του κρατούσε ένα κλειδί. Μ' αυτό άνοιγε τις 300 και στο αριστερό κρατούσε τον αριθμό 65 (δηλαδή τις 365 μέρες του έτους). Οι Ρωμαίοι τον θεωρούσαν πατέρα του χρόνου και οι Έλληνες παρετυμολογούσαν το όνομά του από την ελληνική λέξη Αιών - Αιωνάριος - Ιανουάριος.
Ο Ιανουάριος δεν ήταν από παλιά ο πρώτος μήνας του χρόνου για τους Ρωμαίους. Πρώτος μήνας γι' αυτούς ήταν ο Μάρτιος από το το όνομα του πολεμικού Θεού τους Mars - Martis. Κάποιος θεός ανάλογος με τον δικό μας Άρη (τον Θεό εννοώ, γιατί υπάρχει και ομάδα Άρης και πολιτικός με το ίδιο όνομα). Ως πολεμικός λαός που ήταν οι Ρωμαίοι, κάθε πρώτη του Μάρτη άρχιζαν τις πολεμικές τους επιχειρήσεις και γιόρταζαν την ημερομηνία αυτή ως Πρωτοχρονιά, αφού το κατ' εξοχήν περιεχόμενο του χρόνου τους ήταν ο πόλεμος. Τι συνέβη όμως και η Πρωτοχρονιά μετατέθηκε από την 1η Μαρτίου στην 1η Ιανουαρίου;
Ο Νουμάς Πομπίλιος, ένας μυθικός βασιλιάς των Ρωμαίων, οργάνωσε το ημερολόγιο με βάση τον ήλιο και την τροχιά του. Δόθηκε έμφαση δηλαδή στην τύχη του φωτοδότη και ζωοδότη Ήλιου. Η πιο κρίσιμη καμπή στον ετήσιο κύκλο του είναι η στιγμή όπου βρίσκεται στο πιο μακρινό σημείο από τη Γη και γι' αυτό το λόγο μας στέλνει τις πολυπόθητες και καλοδεχούμενες ακτίνες του. Αυτές όλο και είναι πιο λίγες κάθε μέρα γύρω στα μέσα Δεκεμβρίου. Δεν είναι τυχαίο αυτό που λέει ο λαός μας: “του Δεκέμβρη η μέρα, καλημέρα, καλησπέρα” θέλοντας να μας δείξει πόσο κρατάει το φως αυτή την εποχή. Βέβαια οι άνθρωποι βλέποντας αυτές τις λίγες ακτίνες άρχισαν να ανησυχούν μήπως γίνουν λιγότερες ή εκλείψουν εντελώς. Κάτι τέτοιο βέβαια δεν έγινε και από τις 22 του Δεκέμβρη ο Ήλιος άρχισε να ξαναπαίρνει το δρόμο του προς τη Γη και να ξαναγιεννιέται.
Έτσι λοιπόν η τοποθέτηση της Πρωτοχρονιάς στην πρώτη του Γενάρη, σημαίνει και τη γέννηση του φωτός, τη γέννηση του Ήλιου. Παρετυμολογικά βέβαια ο Γενάρης προέρχεται από το ρήμα γεννώ. Και ο πολύξερος λαός μας έχει έτοιμη αυτή την εξήγηση: “Τον Γενάρη τον λένε έτσι γιατί γεννά η μέρα και τα αρνιά”. Αναμφισβήτητα το φως σημαίνει πολλά. Σημαίνει ζωή, χαρά, ελπίδα. Είναι σίγουρα κάτι το θετικό για τη ζωή του άνθρώπου. Η περίοδος λοιπόν της κρίσιμης καμπής του ήλιου, έτσι όπως όλοι οι λαοί του κόσμου τον φαντάστηκαν να δίνει τον δικό του αγώνα ενάντια στο σκοτάδι και να βγαίνει νικητής είναι αυτή η περίοδος που ορίζεται αφενός από την πρώτη του Γενάρη αλλά σχετίζονται και οι άλλες δυο μεγάλες γιορτές της Χριστιανοσύνης μ' αυτή, τα Χριστούγεννα και τα Θεοφάνεια.
Στο σημερινό κείμενό μας θ' αναφερθούμε και σε κάποια έθιμα της Πρωτοχρονιάς. Αυτά μπορούμε να τα διακρίνουμε σε δυο κατηγορίες. Εκείνα που συνδέονται με την έννοια του τέλους και αυτά που συνδέονται με την έννοια της αρχής. Οι άνθρωποι μεταξύ τους ανταλλάσσουν δώρα και ευχές. Αυτά είναι καθορισμένα και ειδικά για κάθε περίσταση. Το ζητούμενο για όλους τους ανθρώπους είναι η εξασφάλιση της ευτυχίας. Ποιός γνωρίζει όμως τι είναι η ευτυχία; Ποιος ξέρει που ακριβώς ανήκει; Όλα αυτά είναι δύσκολο να απαντηθούν, ειδικά στις μέρες μας που ο κόσμος έχει γίνει πολύπλοκος και πολυσύνθετος.
Για κάποιο γεωργό ή αγρότη της προβιομηχανικής εποχής, ευτυχία ήταν μια καλή σοδειά που θα του εξασφάλιζε τα αναγκαία για τη ζωή αγαθά, για να μην πεινάσει. Φυσικά η υγεία και η καλή διάθεση. Γι' αυτό είναι συνηθισμένη ευχή της Πρωτοχρονιάς: “Γεροσύνη, καλοσύνη και πολλά μπερεκέτια”. Τα μπερεκέτια σήμαιναν την επάρκεια αγαθών. Μέλημα ακόμα των ανθρώπων ήταν και είναι, η εξασφάλιση της καλοχρονιάς. Βέβαια οι ίδιοι γνωρίζουν ότι για να γίνει πράξη αυτό δεν εξαρτιόταν από το χέρι τους και τον τελευταίο λόγο τον έχει πάντοτε η θεά Τύχη. Γι' αυτό λοιπόν μέσα στα έθιμα για το καλό του χρόνου είναι και τα διάφορα τυχερά παιχνίδια.
Σύμφωνα με κάποιες έρευνες που έχουν γίνει, τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς είναι έθιμα προερχόμενα από ρωμαϊκές γιορτές, από ήθη και έθιμα της Ανατολής, αλλά έχουν και στοιχεία της αρχαίας ελληνικής λατρείας. Η Εκκλησία μας, δεν είδε και με τόσο καλό μάτι τα διάφορα έθιμα που είχαν ειδωλολατρικές ρίζες. Τί να κάνει όμως που ο λαός μας δεν ήταν διατεθειμένος να τ' αποχωρισθεί. Έβαλε που λέμε “νερό στο κρασί της” και συμβιβάστηκε. Πώς έγινε αυτό όμως; Ανέχτηκε η Εκκλησία μας να ενσωματωθούν στις μεγάλες γιορτές όλα αυτά τα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα. Για παράδειγμα, ο Άϊ Βασίλης, ένας σεπτός Ιεράρχης της Εκκλησίας μας, έχει αποκτήσει και μια άλλη ιδιότητα, κάπως παράξενη γι' αυτόν. Φανερώνει στους ανθρώπους την τύχη με το φλουρί της Βασιλόπιτας.
Στη Σκύρο, το πρωί του Αγίου Βασιλείου έβαζαν τα βόδια να πρωτοπατήσουν σε σίδερο για να είναι σιδερένια, να αντέχουν στο όργωμα και κατ' επέκταση να έχουν οι άνιρωποι καλή σοδειά. Επίσης έφτιαχναν και την βοϊδοκουλούρα που την μοιράζονταν για φαγητό τα βόδια και οι παραγιοί. Έθιμα επίσης που θέλουν να εξασφαλίσουν την ευτυχία, τη χαρά και την καλοχρονιά, είναι και τα κάλαντα. Από τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα άλλα θέλουν τον Άϊ Βασίλη γραμματικό, ο οποίος ακουμπάει στο ραβδί του για να πει την αλφαβήτα. Άλλα πάλι κάλαντα που προέρχονται από το Αϊβαλί, θέλουν τον Άϊ Βασίλη ζευγολάτη και καλό σπορέα. Και μέσα από τα κάλαντα αυτά έχουμε τα παινέματα και τις ευχές για τον νοικοκύρη του σπιτιού και ολόκληρη την οικογένειά του.
Έτσι τα βρήκαμε όλα αυτά, έτσι θα τα συνεχίσουμε... Από τη στήλη μας αυτή, ας ευχηθούμε υγεία, χαρά και ευτυχία για τη νέα χρονιά. Ας είναι καλοχρονιά με “γεροσύνη, καλοσύνη και πολλά μπερεκέτια”, ας είναι ευλογημένη.
Χρόνια σας πολλά.
--------------------------------------------
Πηγή: Πατρίς-Του Δημήτρη Χ. Σάββα
--------------------------------------------
Το έχουμε ως λαός, να προτιμάμε γενικά τα “της εισαγωγής” πράγματα, ό,τι και αν είναι αυτά, έμψυχα ή άψυχα, υλικά ή πνευματικά.Ύστερα θέλουμε η οικονομία μας να ορθοποδήσει όταν ως χώρα έχουμε πέσει με τα μούτρα στα εισαγόμενα. Αυτά όμως ας τα δουν και ας τα εξετάσουν οι αρμόδιοι οικονομικοί παράγοντες, εμείς έχουμε άλλο σκοπό στο σημερινό κείμενό μας. Να γνωρίσουμε τον πρώτο μήνα του έτους, να μάθουμε από που πήρε το όνομά του και τόσα άλλα ενδιαφέροντα που τον χαρακτηρίζουν.
Ονομάστηκε Ιανουάριος από τον Ρωμαϊκό Θεό Ιανό, ο οποίος ήταν ο Θεός της αρχής και του τέλους, της μετάβασης από τη μια κατάσταση στην άλλη. Ασκούσε ως Θεός που ήταν υψηλή εποπτεία σε κάθε κρίσιμη καμπή. Στην καμπή του χρόνου, της ζωής και γενικά οποιασδήποτε καμπής, η οποία πάντα είναι επικίνδυνη και ποτέ δεν ξέρεις τι επιφυλάσσει στον καθένα. Ποτέ δεν γνωρίζουμε τι μας περιμένει από την άλλη μεριά.
Οι Ρωμαίοι είχαν μεγάλη εκτίμηση και έδειχναν απεριόριστο σεβασμό. Ακόμα τον παρίσταναν διπρόσωπο. Στις πύλες της Ρώμης το άγαλμά του κοίταζε με το ένα πρόσωπο την έξοδο και με το άλλο την είσοδο της πόλης· κοίταζε δηλαδή ταυτόχρονα προς τα πίσω και προς τα μπρος. Ο προσδιορισμός αυτός ισχύει τόσο για το χώρο όσο και για το χρόνο. Επομένως ο Ιανός αντίκριζε, επίσης, ταυτόχρονα το παρελθόν και το μέλλον. Στο χέρι του κρατούσε ένα κλειδί. Μ' αυτό άνοιγε τις 300 και στο αριστερό κρατούσε τον αριθμό 65 (δηλαδή τις 365 μέρες του έτους). Οι Ρωμαίοι τον θεωρούσαν πατέρα του χρόνου και οι Έλληνες παρετυμολογούσαν το όνομά του από την ελληνική λέξη Αιών - Αιωνάριος - Ιανουάριος.
Ο Ιανουάριος δεν ήταν από παλιά ο πρώτος μήνας του χρόνου για τους Ρωμαίους. Πρώτος μήνας γι' αυτούς ήταν ο Μάρτιος από το το όνομα του πολεμικού Θεού τους Mars - Martis. Κάποιος θεός ανάλογος με τον δικό μας Άρη (τον Θεό εννοώ, γιατί υπάρχει και ομάδα Άρης και πολιτικός με το ίδιο όνομα). Ως πολεμικός λαός που ήταν οι Ρωμαίοι, κάθε πρώτη του Μάρτη άρχιζαν τις πολεμικές τους επιχειρήσεις και γιόρταζαν την ημερομηνία αυτή ως Πρωτοχρονιά, αφού το κατ' εξοχήν περιεχόμενο του χρόνου τους ήταν ο πόλεμος. Τι συνέβη όμως και η Πρωτοχρονιά μετατέθηκε από την 1η Μαρτίου στην 1η Ιανουαρίου;Ο Νουμάς Πομπίλιος, ένας μυθικός βασιλιάς των Ρωμαίων, οργάνωσε το ημερολόγιο με βάση τον ήλιο και την τροχιά του. Δόθηκε έμφαση δηλαδή στην τύχη του φωτοδότη και ζωοδότη Ήλιου. Η πιο κρίσιμη καμπή στον ετήσιο κύκλο του είναι η στιγμή όπου βρίσκεται στο πιο μακρινό σημείο από τη Γη και γι' αυτό το λόγο μας στέλνει τις πολυπόθητες και καλοδεχούμενες ακτίνες του. Αυτές όλο και είναι πιο λίγες κάθε μέρα γύρω στα μέσα Δεκεμβρίου. Δεν είναι τυχαίο αυτό που λέει ο λαός μας: “του Δεκέμβρη η μέρα, καλημέρα, καλησπέρα” θέλοντας να μας δείξει πόσο κρατάει το φως αυτή την εποχή. Βέβαια οι άνθρωποι βλέποντας αυτές τις λίγες ακτίνες άρχισαν να ανησυχούν μήπως γίνουν λιγότερες ή εκλείψουν εντελώς. Κάτι τέτοιο βέβαια δεν έγινε και από τις 22 του Δεκέμβρη ο Ήλιος άρχισε να ξαναπαίρνει το δρόμο του προς τη Γη και να ξαναγιεννιέται.
Έτσι λοιπόν η τοποθέτηση της Πρωτοχρονιάς στην πρώτη του Γενάρη, σημαίνει και τη γέννηση του φωτός, τη γέννηση του Ήλιου. Παρετυμολογικά βέβαια ο Γενάρης προέρχεται από το ρήμα γεννώ. Και ο πολύξερος λαός μας έχει έτοιμη αυτή την εξήγηση: “Τον Γενάρη τον λένε έτσι γιατί γεννά η μέρα και τα αρνιά”. Αναμφισβήτητα το φως σημαίνει πολλά. Σημαίνει ζωή, χαρά, ελπίδα. Είναι σίγουρα κάτι το θετικό για τη ζωή του άνθρώπου. Η περίοδος λοιπόν της κρίσιμης καμπής του ήλιου, έτσι όπως όλοι οι λαοί του κόσμου τον φαντάστηκαν να δίνει τον δικό του αγώνα ενάντια στο σκοτάδι και να βγαίνει νικητής είναι αυτή η περίοδος που ορίζεται αφενός από την πρώτη του Γενάρη αλλά σχετίζονται και οι άλλες δυο μεγάλες γιορτές της Χριστιανοσύνης μ' αυτή, τα Χριστούγεννα και τα Θεοφάνεια.
Στο σημερινό κείμενό μας θ' αναφερθούμε και σε κάποια έθιμα της Πρωτοχρονιάς. Αυτά μπορούμε να τα διακρίνουμε σε δυο κατηγορίες. Εκείνα που συνδέονται με την έννοια του τέλους και αυτά που συνδέονται με την έννοια της αρχής. Οι άνθρωποι μεταξύ τους ανταλλάσσουν δώρα και ευχές. Αυτά είναι καθορισμένα και ειδικά για κάθε περίσταση. Το ζητούμενο για όλους τους ανθρώπους είναι η εξασφάλιση της ευτυχίας. Ποιός γνωρίζει όμως τι είναι η ευτυχία; Ποιος ξέρει που ακριβώς ανήκει; Όλα αυτά είναι δύσκολο να απαντηθούν, ειδικά στις μέρες μας που ο κόσμος έχει γίνει πολύπλοκος και πολυσύνθετος.Για κάποιο γεωργό ή αγρότη της προβιομηχανικής εποχής, ευτυχία ήταν μια καλή σοδειά που θα του εξασφάλιζε τα αναγκαία για τη ζωή αγαθά, για να μην πεινάσει. Φυσικά η υγεία και η καλή διάθεση. Γι' αυτό είναι συνηθισμένη ευχή της Πρωτοχρονιάς: “Γεροσύνη, καλοσύνη και πολλά μπερεκέτια”. Τα μπερεκέτια σήμαιναν την επάρκεια αγαθών. Μέλημα ακόμα των ανθρώπων ήταν και είναι, η εξασφάλιση της καλοχρονιάς. Βέβαια οι ίδιοι γνωρίζουν ότι για να γίνει πράξη αυτό δεν εξαρτιόταν από το χέρι τους και τον τελευταίο λόγο τον έχει πάντοτε η θεά Τύχη. Γι' αυτό λοιπόν μέσα στα έθιμα για το καλό του χρόνου είναι και τα διάφορα τυχερά παιχνίδια.
Σύμφωνα με κάποιες έρευνες που έχουν γίνει, τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς είναι έθιμα προερχόμενα από ρωμαϊκές γιορτές, από ήθη και έθιμα της Ανατολής, αλλά έχουν και στοιχεία της αρχαίας ελληνικής λατρείας. Η Εκκλησία μας, δεν είδε και με τόσο καλό μάτι τα διάφορα έθιμα που είχαν ειδωλολατρικές ρίζες. Τί να κάνει όμως που ο λαός μας δεν ήταν διατεθειμένος να τ' αποχωρισθεί. Έβαλε που λέμε “νερό στο κρασί της” και συμβιβάστηκε. Πώς έγινε αυτό όμως; Ανέχτηκε η Εκκλησία μας να ενσωματωθούν στις μεγάλες γιορτές όλα αυτά τα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα. Για παράδειγμα, ο Άϊ Βασίλης, ένας σεπτός Ιεράρχης της Εκκλησίας μας, έχει αποκτήσει και μια άλλη ιδιότητα, κάπως παράξενη γι' αυτόν. Φανερώνει στους ανθρώπους την τύχη με το φλουρί της Βασιλόπιτας.
Στη Σκύρο, το πρωί του Αγίου Βασιλείου έβαζαν τα βόδια να πρωτοπατήσουν σε σίδερο για να είναι σιδερένια, να αντέχουν στο όργωμα και κατ' επέκταση να έχουν οι άνιρωποι καλή σοδειά. Επίσης έφτιαχναν και την βοϊδοκουλούρα που την μοιράζονταν για φαγητό τα βόδια και οι παραγιοί. Έθιμα επίσης που θέλουν να εξασφαλίσουν την ευτυχία, τη χαρά και την καλοχρονιά, είναι και τα κάλαντα. Από τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα άλλα θέλουν τον Άϊ Βασίλη γραμματικό, ο οποίος ακουμπάει στο ραβδί του για να πει την αλφαβήτα. Άλλα πάλι κάλαντα που προέρχονται από το Αϊβαλί, θέλουν τον Άϊ Βασίλη ζευγολάτη και καλό σπορέα. Και μέσα από τα κάλαντα αυτά έχουμε τα παινέματα και τις ευχές για τον νοικοκύρη του σπιτιού και ολόκληρη την οικογένειά του.Έτσι τα βρήκαμε όλα αυτά, έτσι θα τα συνεχίσουμε... Από τη στήλη μας αυτή, ας ευχηθούμε υγεία, χαρά και ευτυχία για τη νέα χρονιά. Ας είναι καλοχρονιά με “γεροσύνη, καλοσύνη και πολλά μπερεκέτια”, ας είναι ευλογημένη.
Χρόνια σας πολλά.
--------------------------------------------
Πηγή: Πατρίς-Του Δημήτρη Χ. Σάββα
--------------------------------------------
