Η εκτόπιση (βίαιη αλλαγή τόπου κατοικίας) και η εξορία (εκδίωξη εκτός συνόρων), από την αρχαιότητα ακόμη, χρησιμοποιήθηκαν για τον περιορισμό της δράσης και την εξουδετέρωση πολιτικών αντιπάλων.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι: ο εξοστρακισμός στην αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία, οι προγραφές κατά την περίοδο της παρακμής της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, καθώς και οι διωγμοί εκκλησιαστικών και πολιτικών αντιπάλων στο Βυζάντιο.
Η ‘διοικητική εκτόπιση’ (η εξορία) στην Ελλάδα του 20ου αιώνα χρησιμοποιήθηκε σε ευρεία κλίμακα από συγκεκριμένες κυβερνήσεις και καθεστώτα:
# ως μέτρο πολιτικού παροπλισμού και εξουδετέρωσης των πολιτικών αντιπάλων τους, κυρίως της αριστεράς.
# ως μέσο φυσικής εξουθένωσης και ενίοτε εξόντωσης τους.
# ως νομικό πλέγμα, συνοδεία μέτρων πίεσης και βίας, για την απόσπαση «δηλώσεων μετανοίας» και αληθών ή ψευδών επιβαρυντικών πληροφοριών καθώς και για την αποκήρυξη πολιτικών και ιδεολογικών πεποιθήσεων. Στόχο τους είχαν την απαξίωση των κρατουμένων από το περιβάλλον.
# ως ιδιότυπη ομηρία που απέβλεπε στον εκφοβισμό και την αδρανοποίηση των «ελεύθερων» ενεργών πολιτών (στελέχη συνδικάτων, συνεταιρισμών, δημοκρατικών πολιτικών φορέων, επιστημονικών και καλλιτεχνικών ενώσεων)
Βασικοί σταθμοί στη σχετική ‘κατασταλτική νομοθεσία’ για το χρονικό διάστημα 1924-1962 και 1967-1974:
# το νομοθετικό διάταγμα της 19ης Απριλίου 1924 για την καταπολέμηση της ληστείας και των ληστοτρόφων, το οποίο βρίσκεται στον πυρήνα όλων των επόμενων σχετικών νομικών μέτρων (νόμων, αναγκαστικών νόμων, νομοθετικών διαταγμάτων, κοινοβουλευτικών ψηφισμάτων, κυβερνητικών πράξεων, αστυνομικών διατάξεων κ.ά.)
# το νομοθετικό διάταγμα της 5ης Μαΐου 1926 (εξειδίκευση του προηγούμενου ως προς τη δίωξη του κομμουνισμού)
# ο νόμος 4229/24-25.7.1929 της κυβέρνησης Βενιζέλου «περί μέτρων ασφαλείας κτλ.», γνωστός ως ιδιώνυμο (δίωξη όχι μόνο πράξεων αλλά και κυκλοφορίας και μετάδοσης ιδεών που «επιδίωκαν την ανατροπή του ισχύοντος κοινωνικού καθεστώτος»)
# ο αναγκαστικός νόμος 1075/1938 της μεταξικής δικτατορίας αντικατέστησε τους προηγούμενους και θέσπισε αυστηρότερες διατάξεις και σκληρότερους όρους εγκλεισμού των αριστερών πολιτικών αντιπάλων της κεντρικής εξουσίας.
# ο νόμος 41/7.8.1946 επανέφερε σε ισχύ όσες διατάξεις είχαν καταργηθεί ή αδρανήσει στο διάστημα 1945-1946 (λ.χ. θεσμός διοικητικών εκτοπίσεων)
# τα νομοθετικά διατάγματα 392/19.8.1947 και 687/8.5.1948 παρείχαν το δικαίωμα παράτασης της εκτόπισης «επί έν εισέτι έτος» (ουσιαστικά επ’ αόριστον) με μόνη αιτιολογία «επικίνδυνος διά την δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν»
# ενεργοποίηση (1959) του νομοθετικού διατάγματος 207/1941 (μετεκτόπιση)
# ο αναγκαστικός νόμος 511/1947 αφορούσε όλα τα μέτρα τα οποία «δύναται» να εφαρμόσει η αστυνομία ή χωροφυλακή για να απαγορεύει δραστηριότητες των εξορίστων που αφορούν θέματα διαβίωσης, εσωτερικής και εξωτερικής επικοινωνίας, εργασίας, ψυχαγωγίας και μόρφωσης καθορίζοντας ουσιαστικά το καθεστώς των στρατοπέδων συμβίωσης.
Οι Έλληνες πολίτες που υπέστησαν την ειδική αυτή μεταχείριση και έζησαν υπό ποικίλους περιορισμούς και υπό καθεστώς σωματικής ή ψυχολογικής βίας -χωρίς να τους απαγγελθεί συγκεκριμένη κατηγορία και να δικαστούν- ανήκαν, στη μεγάλη τους πλειονότητα, στον χώρο της αριστεράς (κυρίως στο χώρο επιρροής του ΚΚΕ και του ΕΑΜ και δευτερευόντως σε άλλες ιδεολογικές τάσεις: σοσιαλιστές, τεταρτοδιεθνιστές, αρχειομαρξιστές κ.ά.).
Ωστόσο και μεμονωμένοι οπαδοί ή στελέχη ‘αστικών’ πολιτικών χώρων , έζησαν σε καθεστώς απλής διοικητικής εκτόπισης κατά τις περιόδους της δικτατορίας του Μεταξά και της Χούντας.
Περίπου 100 απομονωμένα γεωγραφικά σημεία από τα οποία πάνω από 40 άγονα νησιά λειτούργησαν ως τόποι εξορίας.
Τα κυριότερα από άποψη πληθυσμού εξορίστων είναι: Μακρόνησος, Γυάρος, Αη-Στράτης, Λέρος, Ικαρία, Χίος, Τρίκερι, Ανάφη, Φολέγανδρος, Σαμοθράκη, Λήμνος, Γαύδος, Κύθηρα.
Από τους ηπειρωτικούς τόπους οι φυλακές Ακροναυπλίας, Αλικαρνασσού και Ωρωπού χρησιμοποιήθηκαν επίσης ως χώροι εγκλεισμού.
Την περίοδο του εμφυλίου πολλές χιλιάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά κρατήθηκαν υπό περιορισμό σε άθλια στεγασμένους χώρους (κρατητήρια, φυλακές, τοπικά στρατόπεδα συγκέντρωσης) υπό την εποπτεία και φρούρηση των τοπικών αστυνομικών αρχών, χωρίς καν απόφαση διοικητικής εκτόπισης, και μέριμνα για επίδομα και σίτιση.
Χιλιάδες ένστολοι Έλληνες στρατιώτες, ναύτες και σμηνίτες υπέστησαν επίσης, επί δύο τουλάχιστον δεκαετίες, το περιοριστικό καθεστώς της ιδιότυπης αυτής ομηρίας, συνοδευόμενο από αυθαιρεσίες, προκλήσεις, ψυχολογικές πιέσεις και βασανιστήρια.
Εκατοντάδες στρατευμένοι, που ζούσαν σε ειδικούς στρατιωτικούς σχηματισμούς «χαρακτηρισμένων», έχασαν την ζωή τους.
Πέρα από το μεγάλο αναμορφωτήριο της Μακρονήσου (το καθεστώς ειδικής μεταχείρισης των οπλιτών διατυπώθηκε θεσμικά με το Γ΄ ψήφισμα «περί μέτρων αναμορφώσεως κτλ.» (ΦΕΚ 14.10.1949, συγκρότηση «Οργανισμού Αναμορφώσεως Μακρονήσου»), άλλοι τόποι δοκιμασίας των στρατιωτών ήταν κατά καιρούς το Καλπάκι (προπολεμικά), ο Κολυνδρός και η Εράτυρα (κατά τις δεκαετίες του ’50 και ’60).
Ο θεσμός μαζικής διοικητικής εκτόπισης/εξορίας διήρκεσε από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 ως και τον Δεκέμβριο του 1971 (με δύο μικρά διαλείμματα μεταξύ του 1944-1946 και 1962-1967).
-----------------------------
Πηγή: exile-museum.gr
-----------------------------
