Το τρέχον πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης στηρίζεται -σχεδόν αποκλειστικά- στην αξιοποίηση του κλίματος και των ακτών («ήλιος – θάλασσα»). Οι δύο αυτοί πόροι καλώς απετέλεσαν το βασικό μοχλό τουριστικής ανάπτυξης της χώρας.
Αποδείχθηκαν ανθεκτικοί, ώστε να καλύπτουν σε μεγάλο βαθμό τα κενά που δημιούργησε η ασχεδίαστη ανάπτυξη, η μέτρια ποιότητα των υποδομών και τα φαινόμενα κερδοσκοπίας απέναντι στους επισκέπτες και αυθαιρεσίας στο χώρο.
Αυτή και μόνο η διαπίστωση αρκεί, για να χαρακτηριστούν οι ίδιοι οι πόροι (ήλιος και θάλασσα) ως ο ενεργός παράγων βιωσιμότητας του ελληνικού τουρισμού. Η αναγκαιότητα όμως της διεύρυνσης και εμπλουτισμού της δραστηριότητας, ή ακόμα και της εξ’ αρχής ανάπτυξης άλλων μορφών τουρισμού, επιβάλλεται από το βαθμό ωρίμανσης του τουριστικού φαινομένου στην Ελλάδα, αλλά και από το διεθνή ανταγωνισμό.
Το βασικό πρόβλημα του τουρισμού στη χώρα ανάγεται στη διαδικασία ανάπτυξής του. Το ότι ο τουρισμός είναι μια κερδοφόρα δραστηριότητα, η οποία δεν απαιτεί σημαντικές επενδύσεις, ούτε ιδιαίτερη εξειδίκευση, υπήρξε μια γενικευμένη αντίληψη, που εκ των υστέρων αποδεικνύεται επιπόλαιη. Η παραπάνω επιχειρηματική άποψη συναντάται ακόμα και σήμερα, αλλά σε μικρότερο βαθμό απ΄ότι στο παρελθόν. Η αντίληψη μάλιστα αυτή, διαπερνούσε όλες τις κοινωνικές ομάδες και φορείς που συμμετείχαν στον καθορισμό του προτύπου τουριστικής ανάπτυξης (πολιτεία, επιχειρηματίες, αλλά και σημαντικό τμήμα της κοινωνίας).
Από την πλευρά της πολιτείας, η «αυτόματη» λειτουργία της οικονομικής δραστηριότητας που σχετιζόταν με τον τουρισμό, γέννησε αφ’ ενός ανεκτικότητα σε γενικευμένες ενέργειες υποβάθμισης και αλλοίωσης των πόρων και αφ’ ετέρου τη βεβαιότητα ότι η ενίσχυση με δημόσια φροντίδα ήταν περιττή, αφού η οικονομία του τουρισμού εμφανιζόταν ως αυτοτροφοδοτούμενη. Με τον τρόπο αυτό, παγιώθηκε το τρίπτυχο «φτωχό πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης, ανεπαρκείς δημόσιες δαπάνες, χαμηλή ποιότητα υπηρεσιών», το οποίο δεν απαιτούσε ούτε ένα σθεναρό και συνεπές πρόγραμμα προβολής, ούτε όμως και την εξασφάλιση εκείνων των προϋποθέσεων στη λειτουργία της αγοράς που θα μπορούσαν να την καταστήσουν σύγχρονη και υγιή.
Κυριάρχησε η λογική της εύκολης αγοράς, που δεν απαιτούσε ούτε υψηλή εξειδίκευση του προσωπικού, ούτε επαγγελματισμό, ούτε την καλλιέργεια αντανακλαστικών στην οικονομία ώστε να αναγνωρίζει και να προσαρμόζεται στις διαμορφούμενες τάσεις. Σε αυτό το οικονομικό περιβάλλον, την έλλειψη σχεδιασμού, ήρθε να καλύψει η δυναμική είσοδος των μεγάλων τουριστικών γραφείων του εξωτερικού (tour-operators) στη διαδικασία παραγωγής, προώθησης και κατανάλωσης του τουριστικού προϊόντος της χώρας, η οποία τελικά επέτρεψε τη μετατόπιση του κέντρου διαμόρφωσης σημαντικών παραμέτρων της τουριστικής ανάπτυξης, προς φορείς εκτός της ελληνικής οικονομίας.
Ακολουθώντας λοιπόν το προαναφερμένο πρότυπο "αυτοματισμού" και χωρίς κανένα απολύτως σχεδιασμό η πολιτική, καλλιεργήθηκε άναρχα και αναπτύχθηκε και στα Κύθηρα το γενικευμένο μοντέλο τουρισμού που είχε γυάλινα πόδια και μεγαλειώδη κτίσματα στην άμμο. Βασίσθηκε αποκλειστικά στην πρόσκαιρη ευημερία της εποχής αλλά και στους "φανταστικά νεόπλουτους Έλληνες", που όμως αποδείχθηκε ότι μετετράπησαν εν μία νυκτί σε "απλούς ευρωπαίους πληβείους"...
Η φύση, ο ήλιος, η πεντακάθαρη θάλασσα, το παρθένο νησιώτικο ορεινό τοπίο με την μοναδική του αγνότητα, καθώς και η αποφυγή της εκμαύλισης με ξενικές εισβολές, διατήρησαν το θετικό πρόσημο στην προτίμηση των "ήσυχων τουριστών" που απλά αποζητούσαν ένα τόπο να περάσουν κάποιες διακοπές χωρίς την επήρεια οιουδήποτε τρόπου ζωής που θα τους θύμιζε τον τρόπο που διαβιούν στα σπίτια τους στις μεγαλουπόλεις και στα μεγάλα αστικά κέντρα.
Μέχρι αυτό το σημείο δεν πρέπει να μεταβληθεί κάτι και φυσικά δεν υπάρχει ούτε και μπορεί κάτι να το αλλάξει. Εδώ όμως υπάρχει και τίθεται το σοβαρό πρόβλημα της οργάνωσης και της αξιοποίησης των προτερημάτων αυτών που πρέπει να διατηρηθούν ως προτερήματα και να μην γυρίσουν σαν μπούμεραγκ εφησυχάζοντας τους πάντες ότι αυτά και μόνο αρκούν για την τουριστική ανάπτυξη και την διατήρηση της υψηλής ποιότητας τουρισμού.
Και για να διαλυθούν τα σύννεφα των αμφιβολιών επί των μέχρι τώρα αναφερομένων, με κάπως πιο συγκεκριμμένα παραδείγματα:
Ας αναλογισθούμε το που στηρίχθηκε η τουριστική ανάπτυξη στο νησί. Κατ' αρχάς δημιουργήθηκαν από ιδιώτες αρκετές σημαντικές μονάδες φιλοξενίας και διαμονής. Η οικοδομική δραστηριότητα των τελευταίων ετών τροφοδότησε την οικονομική ζωή του τόπου άριστα. Η ιδιωτική πρωτοβουλία υπήρξε μεγαλειώδης και η ζήτηση καταλυμάτων θα μπορούσε κανείς να πεί ότι πιθανόν υπερκαλύφθηκε.
Οι πάντες οι ασχολούμενοι με το αντικείμενο φρόντισαν οι ιδιωτικές τους κατασκευές να είναι άριστες και ελκυστικές και ακολουθώντας την πρόχειρη επιταγή της εποχής ξεκίνησαν, ο καθένας μόνος του, να προσπαθεί είτε μέσω ατομικών διαφημίσεων είτε μέσω , πάλι ατομικών προβολών, στο διαδίκτυο, να προσελκύσουν πελάτες-τουρίστες από όλα τα μέρη του κόσμου αλλά περισσότερο στοχεύοντας σε μια εγχώρια ελληνική αγορά. Κάποιες προσπάθειες ομαδικής προβολής και "πανηγυρικού τύπου" εμφάνισης δεν τελεσφόρησαν επαρκώς σκοντάφτοντας σε τοπικά μικροκομματικά η προσωπικά συμφέροντα και διαφωνίες.
Ο τουριστικός προορισμός που λέγεται "Κύθηρα" ακούγεται σποραδικά και όταν αναζητείς στο διαδίκτυο απλά πέφτεις επάνω σε κάποιες ιδιωτικές προβολές που όμως περιορίζονται απλά στην ατομική παρουσίαση και μόνο, ακριβώς όπως θα προσπαθούσε κάποιος να επισκεφθεί κάποιο ανεξερεύνητο τοπίο στον πλανήτη Άρη.
ΔΕΝ ΥΠΗΡΞΕ ΠΟΤΕ μία οργανωμένη και συντονισμένη προσπάθεια γενικής προβολής και προσέλκυσης κόσμου, τέτοια που να προσελκύσει τις "μέλισσες" στον "μεγάλο κήπο με τα λουλούδια", δηλαδή σε ολόκληρο το νησί. Όσο για το που θα καταλήξουν αυτές οι μέλισσες είναι πολύ απλό. Όταν οι μέλισσες είναι πολλές τότε αναγκαστικά θα πάνε σε όλα τα "λουλούδια" και θα μοιραστούν εξίσου την γύρι τους.
Αναφέρθηκε λοιπόν το θέμα της ατομικής πρωτοβουλίας αλλά και το θέμα της ατομικής άρνησης και η απόλυτη διάσπαση του "δεματιού" με τα "ξυλαράκια του να σπάνε εύκολα μόνα τους".
Το επόμενο σοβαρό θέμα είναι το πως όλη αυτή η ιδιωτική πρωτοβουλία συνδέεται μεταξύ της. Δηλαδή με ποιές υποδομές και με τι μέσα. Υπέροχο να υπάρχουν όμορφες και καθαρές παραλίες. Υπέροχο να υπάρχουν θαυμάσια και πολυτελή καταλύματα αλλά το ερώτημα είναι πως θα χρησιμοποιήσει κανείς αυτές τις παραλίες και πως θα κυκλοφορήσει έξω από αυτά τα καταλύματα.
Και για να υπάρχει σαφήνεια χρειάζεται σχεδιασμός που πρέπει να εξασφαλίζει:
Τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών και υποδομών. Δηλαδή την άνετη πρόσβαση σε όλα τα σημεία του νησιού.
Την δημιουργία σωστών υποδομών σε όλες τις παραλίες έτσι ο επισκέπτης να μπορεί να εκμεταλευθεί κάθε γωνιά του νησιού ανάλογα με τον καιρό που επικρατεί και να μην σκέφτεται το πως θα πρέπει να έχει ικανότητες αλπινιστή για να απολαύσει ένα μπανιο σε μια ήσυχη παραλία. Αλλά και ότι θα βρεί κάτι να φάει η να πιεί και δεν θα αισθάνεται σαν ναυαγός κάθε φορά που θα επιλέξει μια απόμακρη αλλά ιδανική παραλία.
Ακόμη δεν θα πρέπει να αισθάνεται ότι εάν μένει στην μία άκρη του νησιού θα πρέπει ανγκαστικά να είναι "αποκομμένος" λόγω έλλειψης κάποιου συγκοινωνιακού μέσου. Υπάρχει έαν μεγάλο πλήθος τουριστών που δεν έχουν δικό τους αυτοκίνητο η άλλο μέσο κίνησης και ίσως δεν έχουν και την δυνατότητα ενοικίασης αυτοκινήτου. Αυτοί λοιπόν είναι ουσιαστικά "αποκλεισμένοι" τουρίστες για το νησί και φυσικά αντιμετωπίζοντας αυτό το πρόβλημα είναι φυσιολογικό ότι επιλέγουν κάποιον άλλο προορισμό.
Συνοψίζοντας λοιπόν τους βασικούς άξονες έχουμε : Οδικό δίκτυο - Παραλίες - Συγκοινωνία
Το σύνολο των παρεχομένων εξυπηρετήσεων σήμερα καλύπτει οριακά ακόμα και τις μέτριες απαιτήσεις που θέτει η διεθνής αγορά μαζικού (ομαδικού) τουρισμού.
Η ανάπτυξη ανταγωνιστικών πόλων σε άλλες χώρες της Μεσογείου με οικονομικότερα πακέτα και συχνά υψηλότερο βαθμό συμμόρφωσης προς τις ανάγκες – απαιτήσεις των επισκεπτών, καθιστά την ποιοτική αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος άξονα μείζονος προτεραιότητας για την ίδια την επιβίωση του τουρισμού, στο πλαίσιο των διαμορφούμενων διεθνών συνθηκών.
Ο συγκεκριμένος στόχος εξυπηρετείται μέσα από:
- την αναβάθμιση των τουριστικών υποδομών,
- την προστασία, αναβάθμιση και εμπλουτισμό τουλάχιστον των ήδη αξιοποιουμένων τουριστικών πόρων και
- τη βελτίωση του συστήματος τεχνικών και κοινωνικών υποδομών, τουλάχιστον αυτών που χρησιμοποιούν οι επισκέπτες.
Άλλοι λίγο και άλλοι περισσότερο γνωρίζουν όλα αυτά τα θέματα και τα αναγνωρίζουν ως ανασταλτικούς παράγοντες για την τουριστική ανάπτυξη του νησιού.
Εκείνο όμως που δεν μπορεί να γίνει κατανοητό είναι ότι για να υπάρξει το επόμενο βήμα και οι επόμενες κινήσεις εκείνο που προέχει είναι η σύμπνοια και η ομόνοια όλων των συμμετεχουσών πλευρών, δηλαδή και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας αλλά και της πολιτείας, έτσι ώστε από κοινού να δημιουργήσουν ένα σωστό πυλώνα με γερές βάσεις σχεδιασμού και μακροχρόνιας πολιτικής που να εξωθήσει το τουριστικό προϊόν στο επόμενο επίπεδο που δεν θα είναι πλέον ο "αρπαχτός" τουρισμός του Αυγούστου αλλά ένας τουρισμός που θα διαρκεί μια πολύ μεγάλη περίοδο και γιατί όχι και όλη την διάρκεια του χρόνου.
Στον τόπο αυτό έχουμε συνηθίσει εδώ και πολλά χρόνια να προσπαθούμε να επιρίπτουμε κάθε κακοδαιμονία στις πλάτες κάποιου άλλου. Πάντα κάποιος άλλος φταίει για ότι μας συμβαίνει και μας δημιουργεί πρόβλημα. Εκείνο που θα πρέπει να αντιληφθούμε όλοι μας είναι ότι για τα προβλήματα που δημιουργούνται το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης είναι η δική μας συμμετοχή η καλύτερα η δική μας απουσία για την αντιμετώπιση τους.
Όταν αυτό θα γίνει κατανοητό από την πλειονότητα τότε θα έχει γίνει το πρώτο βήμα για το επόμενο αύριο που δεν είναι τόσο σκοτεινό όσο θέλουν κάποιοι εντέχνως να το παρουσιάζουν πάντοτε.
-------------------------
Αντώνης Λαμπρινίδης
-------------------------