Δεκέμβρης από το λατινικό Decem, που σημαίνει δέκα.
Προς τιμήν του θεού της θάλασσας, ο μήνας Δεκέμβριος στο Αττικό αρχαιοελληνικό ημερολόγιο, ονομαζόταν Ποσειδών.
Ο μήνας αυτός έχει διάφορες ονομασίες: Δεκέμβρης ή Δεκέμηρης, Γιορτινός (λόγω των πολλών εορτών), Αϊ-Νικολιάτης, Χριστουγεννιάτης, Χριστουγεννάς, Χιονιάς, Ασπρομηνάς.
Από την ζωή των αγροτών, όπως αυτή εξελίσσεται μέσα στον Δεκέμβρη, τρεις είναι οι εμπειρίες του χρόνου που «πρωταγωνιστούν»!
Το κρύο, το τέλος της σποράς, και η μικρή μέρα.
Ο Δεκέμβρης είναι ο μήνας με τις μικρότερες μέρες.
Από τα Χριστούγεννα όμως και μετά, αρχίζουν και μεγαλώνουν.
Το κρύο συνδέεται με τρεις κυρίως γιορτές στην αρχή του Δεκέμβρη.
Της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα, και του Αη Νικόλα.
Λέγανε παλιά: «Βαρβάρα βαρβαρωνει, και Σάββας σαβανώνει, αι Νικόλας παραχώνει»!
Στις ορεινές περιοχές της Ηπείρου, της Δυτικής Μακεδονίας, της Ρούμελης, το κρύο συνδέεται και με την γιορτή του Αγίου Αντρέα.
«Ο Αγι Αντρέας έφτασε, το κρύο αντρειεύει».
Ο Δεκέμβρης στην παράδοση μας, έχει και το όνομα Αντριας (η Ντριας), λόγω του κρύου.
Η δεύτερη εμπειρία, όπως είπαμε, είναι το τέλος της σποράς.
Εκφράζεται και αυτή με παροιμίες.
Για την σπορά λένε: «Δικεμβρις, δικιος σπόρος», η «Δεκέμβρη δίκαια σπέρνε», και αυτό γιατί ο «ζευγάς», δεν πρέπει να ρίχνει το σπόρο μήτε πολύ αρια , μήτε πολύ πυκνά, γιατί το χώμα είναι αρκετά ποτισμένο από την βροχή, και έτσι δεν υπάρχει πλέον ο φόβος μη τυχόν και δεν φυτρώσει ο σπόρος.
Ένα άλλο έθιμο που τηρούσαν οι παλιοί τον Δεκέμβρη, ήταν που «ευχαριστούσαν» τα ζώα τα οποία τους βοηθούσαν στη σπορά!
Μια ξεχωριστή γιορτή, στις 18 του Δεκέμβρη, είναι του Αγίου Μοδεστου.
Στο Δρυμό, στην γιορτή του αγίου, έδιναν στα ζώα τριμμένους άρτους και αντίδωρο από την εκκλησία, για να φάνε τα ζώα και να γίνουν γερά!
Βέβαια σήμερα, τα ζώα έχουν αντικατασταθει από τα τρακτέρ.
Στη Λήμνο, οι ζευγάδες κάνουν κόλλυβα που τα πηγαίνουν στην εκκλησία και τα διαβάζει ο παπάς, και τα ρίχνουν έπειτα στην «ταγή» για τα ζώα.
Η τρίτη εμπειρία για τον Δεκέμβρη, είναι το φως.
«Του Δεκέμβρη η μέρα, καλημέρα καλησπέρα» έλεγαν οι παλιοί, για να τονίσουν το πόσο μικρές μέρες και μεγάλες νύχτες έχουμε αυτό το μήνα.
Με τον ήλιο και το φως, σχετίζεται η μεγαλύτερη γιορτή του Δεκέμβρη, τα Χριστούγεννα.
Σε πολλά μέρη τα Χριστούγεννα έδωσαν το όνομα τους στον μήνα: «Χριστουγεννάρης, Χριστουγεννάς».
Στα ευαγγέλια δεν μνημονεύεται ο μήνας που γεννήθηκε ο Χριστός!
Η γιορτή των γενεθλίων, θεσπίστηκε για τις 25 του Δεκέμβρη από τους Χριστιανούς της Ρώμης το 335 μ.Χ.
Αυτό έγινε, για να παραμεριστεί ο Περσικός θεός Μίθρας, που είχε το γενέθλιο του την ιδία μέρα.
Αυτά και άλλα πολλά έχει η λαογραφία μας για τον μήνα Δεκέμβρη, ήθη, έθιμα, τραγούδια, κάλαντα…..
Παροιμίες που αναφέρονται στον μήνα Δεκέμβριο:
Δεκέμβριος, Χριστού γέννηση και καλός μας Χρόνος.
Το τραγούδι με τον τρύγο, το Δεκέμβρη παραμύθι.
Χιόνι του Δεκεμβρίου, χρυσάφι του καλοκαιριού.
Να ‘ναι Χριστούγεννα στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα, χαρά σ’ εκείνο το γεωργό, πού ‘χει πολλά σπαρμένα.
Να ‘ναι Χριστούγεννα στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα, και τα Λαμπρά βρεχούμενα, αμπάρια γιομισμένα.
Αγία Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας απεκρίθει:
– Μαζέψτε ξύλα κι άχυρα και σύρτε και στο μύλο, γιατί Αι Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος.
Χειμωνιάτικη γέννα, καλοκαιρινή χαρά.
Απ’ τα Νικολοβάρβαρα αρχίζει ο χειμώνας.
Γύρω γύρω του Χριστού, η κορφή του χειμωνιού.
Βαρβάρα βαρβαρώνει (το κρύο), αϊ Σάββας σαβανώνει, αϊ Νικόλας παραχώνει
Αγία Βαρβάρα γέννησε (το χιόνι), άη Σάββας το δέχτει κι άη Νικόλας έτρεξε να πάει να το δαφτίσει (το βάφτισε χιόνι)
Αγια Βαρβάρα μίλησε και Σάββας αποκρίθει κι Αγιονικόλας έτρεξε να πάει να λειτουργήσει
Άγια Βαρβάρα γέννησε και ο Σάββας το εδέχθη, και ο Αϊ Νικόλας έτρεξε να πάει να το βαφτίσει.
Το Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες.