Μια επίκαιρη υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα στο πλοίο του Έλγιν, τον «Μέντορα», που βυθίστηκε πριν από 207 χρόνια στα Κύθηρα με 17 κιβώτια γεμάτα γλυπτά της Ακρόπολης, ανέσυρε από τον βυθό πιατικά, γυαλικά και βόλια 
Οι Καλύμνιοι σφουγγαράδες που προσέλαβε αμέσως μετά τη βύθιση του «Μέντορος», σε μια πρωτοφανή σωστική προσπάθεια που κράτησε δυόμισι χρόνια, ανέσυραν όλη την πολύτιμη λεία που κατέληξε σε μια υγρή και ακατάλληλη αποθήκη στην έπαυλή του και, τελικά, πουλήθηκε στο Βρετανικό Μουσείο.
Σήμερα, το βυθισμένο σκάφος- ένα μπρίκι δικάταρτο με μήκος 20 μ. που βρίσκεται σε βάθος 22-24 μέτρων σε μια κόγχη του Αβλέμονα Κυθήρων- είναι σχεδόν τελείως σκεπασμένο από την άμμο.
«Αν πήγαινα σήμερα για πρώτη φορά δύσκολα θα αναγνώριζα τον χώρο» λέει στα «ΝΕΑ» ο αρχαιολόγος-δύτης Δημήτρης Κουρκουμέλης, ο οποίος τέθηκε στα τέλη Μαΐου επικεφαλής της διερευνητικής έρευνας που οργάνωσε η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων στο ναυάγιο, με αφορμή και τα εγκαίνια του Νέου Μουσείου Ακρόπολης. Για να διαπιστώσει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο χώρος- κηρυγμένος ως προστατευόμενος από το 2005-, να φωτογραφήσει, να βιντεοσκοπήσει το ναυάγιο και να περισυλλέξει τυχόν θραύσματα μαρμάρων που διέφυγαν την προσοχή των παλαιότερων ερευνητών.
Εκείνο που βρέθηκε, και ίσως σχετίζεται με τη συλλεκτική μανία του Έλγιν, είναι ένας σχιστόλιθος όπου είναι αποτυπωμένο το απολίθωμα ενός ψαριού. Εν τούτοις, η έρευνα στο ναυάγιο δεν περιορίζεται στον βυθό και στην πιθανότητα να κρύβονται κάποια μαρμάρινα θραύσματα της ζωφόρου του Παρθενώνα μέσα στην άμμο. Είναι ένα συναρπαστικό ανοιχτό κεφάλαιο, το οποίο μπορεί να συνδέεται με κάποιες αρχαιότητες με προέλευση από τα Κύθηρα που βρίσκονται τώρα στο Βρετανικό Μουσείο.
Επιπλέον, σώζονται τα ημερολόγια του πλοίου, οι φορτωτικές, λογαριασμοί και αποδείξεις για τα έξοδα και τον τρόπο της ανέλκυσης, που συνιστούν ένα συναρπαστικό χρονικό της υποβρύχιας περιπέτειας των Μαρμάρων του Παρθενώνα.
Οι Καλύμνιοι βουτηχτές κατέβαιναν γυμνοί, χωρίς κανέναν εξοπλισμό, σε βάθος 12-13 οργιές (22-24 μ.) κρατώντας την ανάσα τους. Για να φτάσουν στο αμπάρι και να δέσουν τις κάσες με σχοινιά χρειάστηκε να σπάσουν το κατάστρωμα του πλοίου. Μέχρι τώρα έχουν πραγματοποιηθεί έρευνες από τον Ζαν Ζακ Κουστό, το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιοτήτων και την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων στο ναυάγιο. Μάρμαρα δεν έχουν βρεθεί, παρ΄ ότι υπάρχει κάποιο μυστήριο σχετικά με το δέκατο έβδομο κιβώτιο.
Ο αρχαιολόγος Δημήτρης Κουρκουμέλης θεωρεί σημαντικό «να γίνει τελικώς μια συστηματική έρευνα, όχι τόσο πλέον με την ελπίδα να βρεθούν γλυπτά, αλλά επειδή αυτό το πλοίο έχει συνδεθεί έντονα με μια σημαντική και οδυνηρή στιγμή της πολιτιστικής ιστορίας μας».
Το σταματημένο ρολόι
Το 1980 οργανώθηκε η πρώτη υποβρύχια ανασκαφή στην περιοχή του ναυαγίου, που αποκάλυψε τμήματα από το σκαρί του «Μέντορος». Τότε εντοπίστηκαν και τα πρώτα υπολείμματα από σκεύη και αντικείμενα του πληρώματος. Ανάμεσά τους ήρθε στο φως και ένα ρολόι, σταματημένο στη 01.10 ή 02.05- πρέπει να είναι και η ώρα της βύθισης του πλοίου, αφού ο γραμματικός του λόρδου Έλγιν αναφέρει στο ημερολόγιό του ότι το πλοίο άρχισε να βυθίζεται τις πρώτες πρωινές ώρες.
Το χρονικό
16 Σεπτεμβρίου 1802, πρωί. Ο «Μέντωρ» αποπλέει από τον Πειραιά με Μαλτέζο καπετάνιο και δωδεκαμελές πλήρωμα, με προορισμό τη Μάλτα. 16 Σεπτεμβρίου, στις 18.00, πνέει στο Ταίναρο δυνατός άνεμος που παρασύρει το μπρίκι 40 μίλια νοτιότερα. 17 Σεπτεμβρίου, στις 14.00, το πλοίο φθάνει στον Αβλέμονα Κυθήρων, ρίχνει δύο άγκυρες, που δεν κράτησαν, αλλά «ξέσουραν». Κόβει τα σχοινιά και προσπαθεί να σαλπάρει, αλλά χτυπά στα βράχια. Γέρνει και βυθίζεται σε λίγες ώρες, χωρίς θύματα.
Το φορτίο ήταν γλυπτά από τη ζωφόρο του Παρθενώνα, τον Ναό της Απτέρου Νίκης, τμήματα αγαλμάτων- τρία μαρμάρινα μπούστα, ένας μαρμάρινος θρόνος, σφόνδυλοι κιόνων από τις «ανασκαφές» του συνεργάτη του Έλγιν Τζ. Μπατίστα Λουζιέρι στην Ακρόπολη. 1805. Οι Καλύμνιοι σφουγγαράδες που προσέλαβε ο Έλγιν κατάφεραν να ανελκύσουν όλα τα γλυπτά του Παρθενώνα.
---------------------------------------------------
Πηγή: Τα ΝΕΑ-Της Παρασκευής Κατημερτζή
---------------------------------------------------
Μάρμαρα ή θραύσματα μαρμάρων του Παρθενώνα δεν βρέθηκαν στη μεγάλη επιχείρηση «κατόπτευσης» του ναυαγίου του «Μέντορος», του πλοίου που βυθίστηκε κοντά στον Αβλέμονα Κυθήρων με αρκετά από τα γλυπτά που είχε αφαιρέσει βίαια και παράνομα από την Ακρόπολη ο λόρδος Έλγιν το 1802.
Οι Καλύμνιοι σφουγγαράδες που προσέλαβε αμέσως μετά τη βύθιση του «Μέντορος», σε μια πρωτοφανή σωστική προσπάθεια που κράτησε δυόμισι χρόνια, ανέσυραν όλη την πολύτιμη λεία που κατέληξε σε μια υγρή και ακατάλληλη αποθήκη στην έπαυλή του και, τελικά, πουλήθηκε στο Βρετανικό Μουσείο.
Σήμερα, το βυθισμένο σκάφος- ένα μπρίκι δικάταρτο με μήκος 20 μ. που βρίσκεται σε βάθος 22-24 μέτρων σε μια κόγχη του Αβλέμονα Κυθήρων- είναι σχεδόν τελείως σκεπασμένο από την άμμο.
«Αν πήγαινα σήμερα για πρώτη φορά δύσκολα θα αναγνώριζα τον χώρο» λέει στα «ΝΕΑ» ο αρχαιολόγος-δύτης Δημήτρης Κουρκουμέλης, ο οποίος τέθηκε στα τέλη Μαΐου επικεφαλής της διερευνητικής έρευνας που οργάνωσε η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων στο ναυάγιο, με αφορμή και τα εγκαίνια του Νέου Μουσείου Ακρόπολης. Για να διαπιστώσει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο χώρος- κηρυγμένος ως προστατευόμενος από το 2005-, να φωτογραφήσει, να βιντεοσκοπήσει το ναυάγιο και να περισυλλέξει τυχόν θραύσματα μαρμάρων που διέφυγαν την προσοχή των παλαιότερων ερευνητών.
Εκείνο που βρέθηκε, και ίσως σχετίζεται με τη συλλεκτική μανία του Έλγιν, είναι ένας σχιστόλιθος όπου είναι αποτυπωμένο το απολίθωμα ενός ψαριού. Εν τούτοις, η έρευνα στο ναυάγιο δεν περιορίζεται στον βυθό και στην πιθανότητα να κρύβονται κάποια μαρμάρινα θραύσματα της ζωφόρου του Παρθενώνα μέσα στην άμμο. Είναι ένα συναρπαστικό ανοιχτό κεφάλαιο, το οποίο μπορεί να συνδέεται με κάποιες αρχαιότητες με προέλευση από τα Κύθηρα που βρίσκονται τώρα στο Βρετανικό Μουσείο.
Επιπλέον, σώζονται τα ημερολόγια του πλοίου, οι φορτωτικές, λογαριασμοί και αποδείξεις για τα έξοδα και τον τρόπο της ανέλκυσης, που συνιστούν ένα συναρπαστικό χρονικό της υποβρύχιας περιπέτειας των Μαρμάρων του Παρθενώνα.
Οι Καλύμνιοι βουτηχτές κατέβαιναν γυμνοί, χωρίς κανέναν εξοπλισμό, σε βάθος 12-13 οργιές (22-24 μ.) κρατώντας την ανάσα τους. Για να φτάσουν στο αμπάρι και να δέσουν τις κάσες με σχοινιά χρειάστηκε να σπάσουν το κατάστρωμα του πλοίου. Μέχρι τώρα έχουν πραγματοποιηθεί έρευνες από τον Ζαν Ζακ Κουστό, το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιοτήτων και την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων στο ναυάγιο. Μάρμαρα δεν έχουν βρεθεί, παρ΄ ότι υπάρχει κάποιο μυστήριο σχετικά με το δέκατο έβδομο κιβώτιο.
Ο αρχαιολόγος Δημήτρης Κουρκουμέλης θεωρεί σημαντικό «να γίνει τελικώς μια συστηματική έρευνα, όχι τόσο πλέον με την ελπίδα να βρεθούν γλυπτά, αλλά επειδή αυτό το πλοίο έχει συνδεθεί έντονα με μια σημαντική και οδυνηρή στιγμή της πολιτιστικής ιστορίας μας».
Το σταματημένο ρολόι
Το 1980 οργανώθηκε η πρώτη υποβρύχια ανασκαφή στην περιοχή του ναυαγίου, που αποκάλυψε τμήματα από το σκαρί του «Μέντορος». Τότε εντοπίστηκαν και τα πρώτα υπολείμματα από σκεύη και αντικείμενα του πληρώματος. Ανάμεσά τους ήρθε στο φως και ένα ρολόι, σταματημένο στη 01.10 ή 02.05- πρέπει να είναι και η ώρα της βύθισης του πλοίου, αφού ο γραμματικός του λόρδου Έλγιν αναφέρει στο ημερολόγιό του ότι το πλοίο άρχισε να βυθίζεται τις πρώτες πρωινές ώρες.
Το χρονικό
16 Σεπτεμβρίου 1802, πρωί. Ο «Μέντωρ» αποπλέει από τον Πειραιά με Μαλτέζο καπετάνιο και δωδεκαμελές πλήρωμα, με προορισμό τη Μάλτα. 16 Σεπτεμβρίου, στις 18.00, πνέει στο Ταίναρο δυνατός άνεμος που παρασύρει το μπρίκι 40 μίλια νοτιότερα. 17 Σεπτεμβρίου, στις 14.00, το πλοίο φθάνει στον Αβλέμονα Κυθήρων, ρίχνει δύο άγκυρες, που δεν κράτησαν, αλλά «ξέσουραν». Κόβει τα σχοινιά και προσπαθεί να σαλπάρει, αλλά χτυπά στα βράχια. Γέρνει και βυθίζεται σε λίγες ώρες, χωρίς θύματα.
Το φορτίο ήταν γλυπτά από τη ζωφόρο του Παρθενώνα, τον Ναό της Απτέρου Νίκης, τμήματα αγαλμάτων- τρία μαρμάρινα μπούστα, ένας μαρμάρινος θρόνος, σφόνδυλοι κιόνων από τις «ανασκαφές» του συνεργάτη του Έλγιν Τζ. Μπατίστα Λουζιέρι στην Ακρόπολη. 1805. Οι Καλύμνιοι σφουγγαράδες που προσέλαβε ο Έλγιν κατάφεραν να ανελκύσουν όλα τα γλυπτά του Παρθενώνα.
---------------------------------------------------
Πηγή: Τα ΝΕΑ-Της Παρασκευής Κατημερτζή
---------------------------------------------------